A lenda de Manoel Antonio P¨¦rez S¨¢nchez

Manoel Antonio. Nin Manuel P¨¦rez nin Antonio S¨¢nchez, un nome leve de autor; como se fose o nome dun rapaz sen familia, sen pais. E algo hai de rap¨¢s na figura do Manoel Antonio, o que est¨¢ de aprendiz. Ningu¨¦n quere morrer novo mais os poetas est¨¢n obrigados a so?ar que son raptados novos para o ceo, como os sinalados, como o profeta El¨ªas nun carro ardente.

As circunstancias da vida do de Asados (Rianxo) fixeron del un mozo eterno, det¨ªvose para sempre xusto nos comezos da madurez. Un rasgo atractiv¨ªsimo procurouno instintivamente o Rimbaud que afundiu e perdeu o don, escapuliuse polos mares para unha costa ignota. O rianxeiro fixo de fuxir unha profesi¨®n: mari?o. E pode que fose un n¨¢ufrago desapercibido toda a vida, que o seu naufraxio xa vi?ese de cando lle morre o pai, comerciante rianxeiro ben estabelecido, ao meni?o de catro anos. A nai, mestra, non ¨¦ capaz a crialo e pide axuda da avoa e mais dun seu irm¨¢n sochantre na colexiata de Iria. Coa morte do pai naufraga a familia e tam¨¦n a infancia do rapaz. Manoel Antonio medrar¨¢ e romper¨¢ coas ideas conservadoras da s¨²a familia mais sempre estar¨¢ atado a esa infancia, ¨¢ s¨²a nai.

O '?M¨¢is al¨¢!' ataca aos "pollitos bien" que escriben en castel¨¢n, como Valle

Morreu aos 30 anos e quedou a crenza de que s¨²a nai queimou papeis seus

Manoel Antonio ¨¦ unha figura literaria ¨²nica e, con todo, achamos nel correspondencias con outras como Miguel Hern¨¢ndez. Tam¨¦n o rianxeiro ocupa o lugar do perif¨¦rico, o que nunca acabou de estar no n¨²cleo do grupo xeracional. Un ¨¦ o pastor, o outro mari?o, en ambos casos a orixe de clase ou a historia familiar marcan os seus pasos de escritor. Manoel Antonio, de vivir o pai, probabelmente ter¨ªa rematado unha carreira universitaria e formado parte daquela irmandade que formou o Seminario de Estudos Galegos. Mais logo de estudar o bacharelato en Santiago e de non decidirse a continuar con Filosof¨ªa, matriculouse na Escola de N¨¢utica de Vigo. Con todo e non pertencer a un grupo, si participou do movemento pol¨ªtico e cultural do fecundo primeiro tercio do s¨¦culo XX, o mozo que naceu en 1900 e morreu en 1930 est¨¢ na cerna dese primeiro tercio e foi ese vento da historia o que soprou nas s¨²as velas, unha regata moi intensa e curta. A¨ªnda que participou do seu tempo dun xeito moi seu, como estando de paso, como o mari?o que vai e ven.

O rapaz chegou a estudar a Santiago con 13 anos e implicouse desde moi novi?o na pol¨ªtica, con 17 xa aparece no Centro Republicano. Un ano despois, publica en castel¨¢n nunha revisa padronesa un soneto e tres textos anticaciqu¨ªs. E con todo e con iso conservou unha atadura segreda coa s¨²a nai que lle impediu asinar co seu nome, por non disgustala. Polo mesmo que aparecer¨¢ logo na II Asamblea Nazonalista Galega en Santiago co nome disfrazado. Inmaduro e apaixonado, aos 18 anos desaparece e viaxa cara Francia para alistarse no ex¨¦rcito franc¨¦s, ao que v¨ªa como o defensor da democracia na I Guerra Mundial. ? detido na fronteira de Ir¨²n, un menor de idade que quere cruzar ilegalmente, e tr¨¢eo de volta a Garda Civil.

Aos 19 anos diagnost¨ªcanlle xa un "catarro bronquial cr¨®nico, con hemotisis frecuentes". Anda a morte a perseguilo e el corre en zig zags. Galeguista radical participa nas Mocedades Galeguistas e cart¨¦ase con Castelao, Vilar Ponte e Risco. Con Risco ¨¦ unha relaci¨®n impos¨ªbel polo conservadurismo deste, mais a correspondencia con el foille moi ¨²til para formarse literariamente e encontrar referencias est¨¦ticas nas vangardas europeas. A relaci¨®n con Vilar Ponte, m¨¢is achegado ao seu militantismo republicano, conduciuno ¨¢ acci¨®n na cultura, levouno a escribir un manifesto, ?M¨¢is al¨¢!, inspirado polo propio Vilar Ponte, e que asinou conxuntamente co debuxante ?lvaro Cebreiro.

?M¨¢is al¨¢! son moitas cousas. Como todo manifesto vangardista ¨¦ fortemente ed¨ªpico e liquida a todas as xeraz¨®ns anteriores, desde Rosal¨ªa aos vellos, como alcumaba ¨¢ xeraci¨®n de Risco, Castelao, Otero... Deles acabar¨ªa por distanciarse completamente na ditadura de Primo de Rivera. Manoel Antonio entendeu que a actitude dese galeguismo non era o bastante combativa. O manifesto ataca tam¨¦n a opci¨®n dos que escriben en castel¨¢n, "pollitos bien", nomeadamente ¨¢ figura de Valle-Incl¨¢n. "Arrenegamos de mestres e dos seus consellos. (....) da lei e do costume (...) de toda imitanza". Todo ataque, ademais dunha obxecci¨®n, sup¨®n unha proposta. A do o manifesto ¨¦ senlleira e l¨²cida: literatura escrita en liberdade por individualistas. "Isto ¨¦ arbitrariamente persoal". "Consagramos a individualidade at¨¦ o extremo de desexar que a definici¨®n de cada un de n¨®s sexa unha verba: o seu propio nome".

Desde os primeiros versos en castel¨¢n, sendo moi novo, non volve utilizar a poes¨ªa para o combate pol¨ªtico, a¨ªnda que apareza a preocupaci¨®n social que vai co poeta sempre. "Porque n¨®s non sabemos esa cantiga longa / dos emigrados s¨®s que van na proa".

O seu inconformismo, a s¨²a velocidade a escapar da tose que lle roe o peito, a pose de artista e o dandismo, o berro escrito dos manifestos, levaas ¨¢s tertulia do caf¨¦ Derby de Vigo, onde estuda para piloto de barco. Reenc¨®ntrase con Maside, antigo compa?eiro de escola, que o retrata con arte e cari?o. Por eses anos, en 1928 edita o seu libri?o de 19 poemas, De Catro a Catro, un diario po¨¦tico da navegaci¨®n e a melancol¨ªa. Durante moitos anos foi a ¨²nica obra publicada do autor e retratouno dun modo totalmente incompleto como "o poeta do mar", unha figura que faltaba nunha literatura onde o campo ¨¦ dominante. Como todo artista innovador e belixerante, a s¨²a obra afrontou obst¨¢culos; t¨¦nselle obxectado unha excesiva influencia do creacionismo de Huidobro, cando os poemas dese libro, como os 101 restantes editados p¨®stumamente, nacen da s¨²a sensibilidade particular. De catro a catro ¨¦ un acto art¨ªstico que est¨¢ condicionado polo ?M¨¢is al¨¢! Neses poemas ¨¦ efectivamente moderno e individualista. Por¨¦n ¨¦ persoa de amigos e de lazos de afecto, e ded¨ªcalle o libri?o ao capit¨¢n do paquebote Constantino Candeira no que navegara: "Ao capit¨¢n Dn. Augusto Lustres Rivas coa lembranza das navegaci¨®ns feitas ao par". Navega ao redor da Pen¨ªnsula, de ?frica e de Am¨¦rica do Sur. E avanza esa tose no peito que embarcou con el.

Volta morrer cabo da nai a Rianxo. Escribira de novo nunha carta a Castelao: "Rianxo, coma decote (sempre e m¨¢is despois)".

Morre de tuberculose aos 30 anos e a¨ª comeza un novo e extra?o episodio do relato da vida do poeta, ten un aquel de esperpento macabro propio do noso pa¨ªs devoto das ¨¢nimas e can¨ªbal cos esp¨ªritus libres. ? un relato confuso e misterioso. Comeza coa crenza de que a nai queimou papeis do fillo. Non ¨¦ impos¨ªbel dadas as ideas da nai, as do fillo e a que xa se sent¨ªan as ameazas da violencia que estoupar¨ªa seis anos m¨¢is tarde, no 36.

Polo xornalista Borob¨® sabemos que no ano 56 un cuarteto, do que el formaba parte, foi cabo da nai do poeta e ela consentiu en darlles a chave do cuarto do fillo, unha cripta que levaba fechada 20 anos. Al¨ª encontraron cartas, os dous debuxos que lle fixera Maside e novos poemas, in¨¦ditos. No 72 foron editados por Garc¨ªa-Sabell, un dos integrantes do cuarteto que entrou na cripta do poeta e que gardara eses papeis. Segundo a edici¨®n que el fixo en Galaxia os poemas formar¨ªan varios libri?os. No momento actual ese leigado segue encerrado nun feitizo: a edici¨®n deses poemas ¨¦ discutida e sen embargo os estudosos non poden acceder aos papeis, se existen.

De maneira que non podemos a¨ªnda co?ecer exactamente a obra do escritor, mais ese broche de misterio ac¨¢elle ben a un artista que nunca ocupou moito espazo na literatura galega. Un poeta fuxid¨ªo. Quizais por iso siga a ser atractiva a figura dese mozo prohibido. "Veu no vento unha voce / unha voce na noite".