Atar o galego en curto

Despois dun ano de tirapuxas e de semanas de ruxerruxe, temos xa proxecto de decreto do biling¨¹ismo para o ensino. A¨ªnda que o conselleiro de Educaci¨®n declarou que hai marxe para modificaci¨®ns, todo semella apuntar a que estas s¨® ser¨¢n as estritamente formais que poida suxerir o Consello Consultivo, que deber¨¢ emitir un informe de car¨¢cter xur¨ªdico, legalmente preceptivo pero non vinculante. A sorte est¨¢ botada. En sucesivas entregas, iremos debullando os aspectos m¨¢is relevantes deste proxecto, unha an¨¢lise que encetamos arestora.

- De m¨ªnimos garantidos a m¨¢ximos permitidos

O que se debuxa no novo decreto ¨¦ un modelo do 50% entre o galego e o castel¨¢n, pois a implantaci¨®n do ingl¨¦s como lingua vehicular queda relegada ao limbo da boa vontade. Sendo as¨ª, estariamos ante un modelo biling¨¹e puro, e diso se chufan o presidente da Xunta, o conselleiro responsable e os voceiros do Partido Popular. Doutra banda, boa parte dos analistas independentes sinalan que, diga o que dixer a propaganda oficial, a aceptaci¨®n dese modelo por parte do PP debe interpretarse como un repregamento da agresiva escalada contra o galego alentada nos ¨²ltimos anos por N¨²?ez Feij¨®o e o seu equipo; por tanto, dalg¨²n xeito, constituir¨ªa unha vitoria da ampla mobilizaci¨®n social en defensa do idioma. Os sectores sociais e pol¨ªticos (especialmente da educaci¨®n privada e concertada) que se alzaron contra o decreto de 2007, que establec¨ªa un m¨ªnimo de 50% de uso do galego no ensino, finalmente ter¨¢n que aceptar esa porcentaxe como referencia legal.

Esa an¨¢lise pon de manifesto unha parte da verdade, pero non se pode pasar por alto que o novo decreto imp¨®n uns l¨ªmites r¨ªxidos ao uso do galego, e isto constit¨²e unha novidade moi importante, profundamente negativa e que non tardar¨¢ en revelarse como unha fonte de graves conflitos. A lexislaci¨®n ling¨¹¨ªstica para o ensino que se veu promulgando desde o comezo da autonom¨ªa segu¨ªa un criterio inverso, que consist¨ªa na fixaci¨®n de m¨ªnimos para o galego, uns m¨ªnimos que se foron ampliando gradualmente (primeiro unha materia, despois un terzo e ultimamente a metade do curr¨ªculo); ao tempo que daba v¨ªa libre para os centros educativos que estaban en condici¨®ns de superar eses m¨ªnimos, sen establecer ning¨²n tope legal. Esta filosof¨ªa de m¨ªnimos resultaba perfectamente congruente co horizonte de progresiva implantaci¨®n do galego que sinala a Lei de Normalizaci¨®n. Un horizonte que o proxecto recentemente publicado, claramente regresivo, v¨¦n mudar de xeito radical, abrindo deste xeito unha inquietante perspectiva.

- A invenci¨®n da realidade paralela

A que responde esta nova orientaci¨®n limitativa da Xunta con respecto ao galego, que fai presaxiar graves problemas no porvir? Que necesidade hab¨ªa de p¨®rlle topes ao idioma que o Estatuto de Autonom¨ªa declara "lingua propia" deste pa¨ªs? Para xustificar a s¨²a campa?a contra o galego, Feij¨®o e o Partido Popular tiveron que inflar ao m¨¢ximo o globo da imposici¨®n. Esta noci¨®n ten unhas implicaci¨®ns moito m¨¢is fondas do que puidera parecer a primeira vista, pois presup¨®n unha reformulaci¨®n radical da problem¨¢tica ling¨¹¨ªstica do pa¨ªs, que implica apagar ou desfigurar aspectos fundamentais da realidade, e manipular preconceptos implantados no imaxinario colectivo durante s¨¦culos de marxinaci¨®n.

Po?amos un exemplo. Flamante a¨ªnda no seu novo cargo, o conselleiro de educaci¨®n aseguraba que el non percib¨ªa que en Galicia existisen prexu¨ªzos contra o galego. M¨¢is recentemente, o propio conselleiro, ao d¨ªa seguinte da presentaci¨®n do novo proxecto, sentenciou que "vivimos nunha sociedade onde non falamos da desigualdade" entre o galego e o castel¨¢n. Eles saber¨¢n porque non falan desa desigualdade, pero o certo ¨¦ que iso non fai que esta sexa menos real do que infelizmente ¨¦. O conselleiro nega puras evidencias, coma a persistencia de arraizados prexu¨ªzos contra o galego (preg¨²ntenlle a Rosa D¨ªez), e a inocultable posici¨®n privilexiada do castel¨¢n nunha serie de aspectos decisivos, desde a clase social aos medios de comunicaci¨®n.

Pero se a realidade tanxible e comprobable ¨¦ negada, no seu lugar prop¨¢lase un artefacto denominado imposici¨®n del gallego. Un d¨ªa algu¨¦n nos ter¨¢ que explicar como ¨¦ que un idioma pode ser imposto no pa¨ªs en que non s¨® ten reco?ecemento oficial sen¨®n que est¨¢ declarado legalmente como "propio". Imponse o castel¨¢n en Valladolid? O franc¨¦s en Xenevra? O portugu¨¦s en Lisboa? Outra peza, non menor, das manobras de falsificaci¨®n da realidade, ¨¦ toda a latricar¨ªa profusamente publicitada sobre a inmersi¨®n ling¨¹¨ªstica. Este termo expresa de forma moi significativa a parcialidade do punto de vista de quen fala: para os/as estudantes galegofalantes, recibir a s¨²a docencia en galego consiste en tanta inmersi¨®n como para os castelanfalantes de Madrid ou Segovia recibiren as s¨²as clases en castel¨¢n. Ter unha porci¨®n substancial das s¨²as clases en galego ser¨¢ inmersi¨®n para os alumnos castelanfalantes de Galicia; pero, como argumentamos e argumentaremos de xeito reiterado, o modelo de ensino preferentemente en galego ten resultados ling¨¹¨ªsticos e educativos beneficiosos para todos.

- O problema ling¨¹¨ªstico: do diagn¨®stico ao tratamento

No fondo, a ra¨ªz do problema est¨¢ no seguinte: a lexislaci¨®n e tradici¨®n de pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica en Galicia, desde o Estatuto aos nosos tempos, est¨¢ fundada nunha determinada visi¨®n da realidade, ou m¨¢is concretamente, nunha determinada formulaci¨®n do problema ling¨¹¨ªstico; a partir desa diagnose, prescrib¨ªase unha soluci¨®n. Tal diagn¨®stico consiste en constatar o maltrato hist¨®rico que o galego sufriu por parte do Estado espa?ol, e como ese maltrato o abocou a un proceso de substituci¨®n ling¨¹¨ªstica que o sit¨²a no cami?o dunha lenta pero inexorable extinci¨®n. A soluci¨®n prevista para ese problema consistiu no seu pleno reco?ecemento como lingua propia de Galicia e oficial das s¨²as instituci¨®ns, e na imposici¨®n aos poderes p¨²blicos dun "mandato de normalizaci¨®n", que os obriga a soster pol¨ªticas para a s¨²a defensa e promoci¨®n.

Pero de 2007 a esta parte, a direcci¨®n do Partido Popular de Espa?a e de Galicia distanci¨¢ronse radicalmente desa diagnose, formulando o problema dun xeito totalmente contraditorio con ela. O que hab¨ªa que resolver non era a discriminaci¨®n do galego, pola contra, o problema era a imposici¨®n do galego; o remedio non pod¨ªa ser outro que a s¨²a deslexitimaci¨®n social, desoficializaci¨®n e desprotecci¨®n. A isto se aplicaron e nesas estamos.

Rematamos anotando un feito ao noso entender moi significativo. O pasado mes de febreiro, o Parlamento de Galicia rexeitou polo voto do PP unha proposta institucional que lle presentara o Consello da Cultura. Trat¨¢base de crear unha comisi¨®n parlamentaria para discutir, coa participaci¨®n dos diferentes sectores atinxidos e o¨ªndo a opini¨®n de expertos, sobre a orientaci¨®n futura da pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica, tentando restaurar o amplo consenso preexistente. Ser¨¢ que a cuesti¨®n do idioma non merece uns meses de deliberaci¨®n p¨²blica? Galicia est¨¢ condenada a partir de agora a pol¨ªticas ling¨¹¨ªsticas impostas por maior¨ªas exiguas? O Partido Popular deixou que se perdese unha oportunidade preciosa para reconducir o asunto dun xeito racional. No seu lugar, o goberno imp¨®n unilateralmente un decreto que ameaza ser derrogado polo pr¨®ximo goberno. E o pr¨®ximo curso, o conflito trasladarase aos centros de ensino. Seguimos no mal cami?o.