De autores e de editores

A actualidade literaria das ¨²ltimas semanas estivo protagonizada, como non pod¨ªa ser doutro xeito a estas alturas do ano, por Novoneyra. Igual por mor da crise, ou por contaxio do talante minimalista do poeta, o certo que desta volta pareceu imperar unha certa contenci¨®n na tradicional enxurrada de t¨ªtulos de ocasi¨®n. A salientar, sen d¨²bida, as Folerpas de Novoneyra de Fran Alonso, un exemplo mod¨¦lico de como se pode achegar os escritores ao p¨²blico m¨¢is novi?o, e A distancia do lobo de Ant¨®n Lopo. Este explora outra volta a f¨®rmula da autobiograf¨ªa ficcional, algo que xa fixera con excelentes resultados no caso da figura de Lorenzo Varela. A f¨®rmula dota o texto dun poder evocador que adoita resultar fanado no cors¨¦ documental das biograf¨ªas ortodoxas, e consegue achegarnos ao escritor dabondo como para co?ecelo mellor, mais non tanto como para que deixe de engaiolarnos a s¨²a aura de creador.

- Abandono de De Toro. Pero tam¨¦n nestes d¨ªas Suso de Toro contribu¨ªu -unha vez m¨¢is- a animar o ambiente, comunicando e ensaiando unha explicaci¨®n da s¨²a dupla decisi¨®n de, por unha banda, voltar a facer do ensino o seu modus vivendi e, por outra, abandonar a escrita literaria. Suso, que sempre teimou en diseccionar as contradicci¨®ns do noso sistema literario, non quixo deixar de facelo nesta ?derradeira? ocasi¨®n, e argumentou con todo luxo de detalles para xustificar unhas opci¨®ns persoais, na mi?a opini¨®n menos vencelladas ¨¢ situaci¨®n do campo cultural galego do que o agora ex escritor quixo facernos ver. En todo caso, os axentes literarios non se mostraron dispostos a aceptar a cota de responsabilidade na dita decisi¨®n que o autor lles quixo imputar, e recibiron o argumentario de Suso como unha proba m¨¢is do seu talante dial¨¦ctico, tan necesario sempre para este noso pa¨ªs.

De resto, a situaci¨®n de emerxencia en que se atopa o libro galego v¨¦n posta de vulto pola fuxida cara adiante que se est¨¢ a practicar en ¨¢mbitos tales coma a edici¨®n, e que debe ser entendida como un mecanismo de supervivencia nun contexto ben complexo, tanto pola marcha da econom¨ªa coma pola mingua dos apoios ao libro galego por parte da administraci¨®n. A ¨²ltima novidade nesta li?a foi a decisi¨®n da Consellar¨ªa de Educaci¨®n de retirar a cota m¨ªnima de libros en galego nas partidas destinadas ¨¢ adquisici¨®n de fondos para as bibliotecas escolares. Digo isto polo contraditorio que semella que, nun momento de crise como o que estamos a vivir, sigan a aparecer novas editoriais, case sempre proxectos unipersoais ou locais, de escasa dimensi¨®n profesional.

Pero aproveitar as posibilidades que as ferramentas dixitais ofrecen para a elaboraci¨®n e distribuci¨®n de libros non significa ter un proxecto editorial, e algunhas destas novas iniciativas semellan m¨¢is pr¨¢cticas narcisistas (edito o que me gusta e o que me peta) ou localistas. B¨®tanse de menos no noso mundo editorial os proxectos colectivos, as tarefas de amplo alento, os desaf¨ªos de ir conquistando espazos de relevo, ben articulados como tales, para as nosas letras. A¨ªnda que pareza mentira, o libro galego perde as¨ª visibilidade, res¨ªgnase a circular por circu¨ªtos de iniciados e amadores, renuncia ¨¢ conquista do lector an¨®nimo, da lectura com¨²n, e ach¨¦gase perigosamente ¨¢ condici¨®n de fetiche. Lonxe de min cuestionar a calidade das escollas editoriais destes homes e mulleres afoutos e radicais na s¨²a paix¨®n pola literatura, pero moito me temo que ¨¢ volta ¨¢s trincheiras beneficia pouco ao libro galego. Postos a ser resistentes, qu¨¦dome coa coherencia do proxecto verdadeiramente independente e alternativo de Estaleiro Editora, un grupo que como a formiga, gran a gran, vai constitu¨ªndo un cat¨¢logo que comprende dende o pensamento de Toni Negri ao teatro de Clara Gayo.

Non renunciemos logo ¨¢ ambici¨®n, tam¨¦n no mundo editorial. Ben est¨¢ cultivar o xard¨ªn de cada quen, como recomendaba o Candide de Voltaire, pero non fagamos da leira o noso horizonte. E lembren que no eido do libro galego podemos atopar case todo: por exemplo, a oportunidade de sermos solidarios gozando da boa literatura: N¨ªxer ¨¦ un libro contra a fame, porque autores como Fern¨¢ndez Naval ou Camilo Franco alistaron a s¨²a ollada e as s¨²as verbas nas tropas de Acci¨®n Contra a Fame, e porque houbo un editor galego que renunciou aos seus beneficios para, polos menos, facer visible a fame.

- Novidades primaverais. Coa primavera literaria que en Galicia comeza en maio, chegan as novidades, algunhas moi desexadas mais non todas igual de interesantes. Se na edici¨®n de poes¨ªa hai m¨¢is silencio do que nos gustar¨ªa, quizais para permitirnos escoitar a voz de Novoneyra, a oferta acum¨²lase na novela onde salientan, polas expectativas creadas, as de Teresa Moure e Marcos Calveiro.

A intervenci¨®n de Teresa Moure ¨¦ unha novela ben resolta, na que a autora terma con rigor dunha certa tendencia ao exceso estil¨ªstico, mais faino sen renunciar ¨¢ textura da escrita que xa lle ¨¦ caracter¨ªstica. Cun ritmo ben pautado, uns personaxes convincentes na s¨²a vontade por viviren instalados nas estremas do convencional, e unha voz narrativa menos invasiva do que pod¨ªan resultar as de anteriores entregas da autora, A intervenci¨®n ¨¦ unha novela que nos fala de moitas, moitas cousas, e que pide ser relida porque nos obriga a facernos preguntas de non doada resposta. M¨¢is al¨¢ dun primeiro nivel de lectura en que se nos anima a cuestionar o canon e a funci¨®n da arte tal e como adoito a concebimos, a obra ¨¦ tam¨¦n unha proposta para repensar conceptos tan solidamente establecidos que nin maxinamos que poidan entenderse de xeito diferente: a amizade, o amor ou a maternidade. Pola contra, a Calveiro faltoulle en Settecento un chisco de perseverancia ou simple intuici¨®n para apostar en exclusiva por ese mundo veneci¨¢n que tan ben recrea, e teima en achegar a s¨²a ficci¨®n de novo a unha Compostela que nada engade, f¨®ra de abortar a tensi¨®n conseguida e desorientar a quen le. ?s veces o exceso de ambici¨®n literaria, e de xenerosidade creativa, pode xogar malas pasadas.

- Fieis ¨¢ traduci¨®n. Na traduci¨®n, mantense a aposta por fidelizar lectores, e as¨ª hai que entender a versi¨®n galega de New York-Bilbao-New York de Kirmen Uribe, recente Premio Nacional de Narrativa, versi¨®n que representa a vontade de seguir a tender pontes entre a nosa sociedade e a cultura vasca, pontes precarias que c¨®mpre afianzar, e nesa li?a hai que valorar tam¨¦n a continuidade das traduci¨®ns da sobras de Unai Elorriaga ou Bernardo Atxaga. O galard¨®n a Uribe non deixou de ser cuestionado por sectores que o quixeron entender como a peaxe auton¨®mica que estes certames de ¨¢mbito estatal deben pagar periodicamente. A novela, en todo caso, non acaba de convencer, quizais polo impostado da estructura marco -unha viaxe en avi¨®n de Bilbao a New York-, quizais polo mal que canxa a estructura posmoderna do discurso cun esquema axiol¨®xico solidamente xerarquizado a partir da convici¨®n da necesidade de recuperar a memoria como alicerce da identidade. Para meterse a novelista posmoderno non chega con querer selo. Na mesma li?a de anosar determinadas voces reaparece a sempre cordial Anna Gavalda, desta volta con Unha bonita escapada, unha narraci¨®n m¨¢is lixeira que Xuntos e m¨¢is nada, coa que se estreara en galego, pero que resulta deliciosa en boa medida grazas ao bo facer da tradutora, Dolores Torres Par¨ªs.

Pero sen d¨²bida a gran novidade literaria desta primavera ¨¦ a estrea como novelista de Manuel Portas, a quen botabamos de menos na vida pol¨ªtica. Mais logo de ler Denso recendo a salgado c¨®mpre reco?ecer que se cadra foi mellor perder un pol¨ªtico e ga?ar un novelista. Frescura, soltura narrativa, dominio das distintas t¨¦cnicas de modalizaci¨®n e autenticidade ling¨¹¨ªstica son os recursos que lle permiten a Portas resolver con nota un argumento pexado xa de entrada por tratamentos anteriores (por exemplo, certas novelas de Reigosa) pero ao que en Denso recendo a salgado a personal¨ªsima voz do autor consegue dotar dun anovado poder de convicci¨®n.