?xito galego no Curdist¨¢n

Made in Galiza (2007), o libro de relatos que S¨¦chu Sende escribiu botando man da tradici¨®n "insumisa" da retranca, v¨¦ndese no Curdist¨¢n por catro liras turcas -case 8,50 euros-. Sa¨ªu ¨¢ venda, en curdo, o D¨ªa das Letras Galegas, hai pouco m¨¢is dun mes, e dende aquela esgotou tres edici¨®ns de mil exemplares cada unha: tres mil libros escritos nun idioma que falan entre 20 e 30 mill¨®ns de persoas e que, malia non estar prohibido oficialmente, segue atopando atrancos para a s¨²a normalizaci¨®n nas escolas, na cultura e na administraci¨®n.

"Curdos e galegos temos algo que nos une: o conflito ling¨¹¨ªstico e a vivencia da precariedade", resume S¨¦chu Sende (Padr¨®n, 1972) ao tentar achar respostas a un ¨¦xito do que confesa sentirse sorprendido. O Made in Galiza curdo (Di xewnan de j? ez ¨º ziman¨º xwe winda nekim, editado por Avesta) ¨¦ resultado dunha traduci¨®n previa do galego ao turco, a¨ªnda sen publicar, realizada por Irfan G¨¹ler e Pepa Baamonde. A partir dela, 35 representantes da cultura curda -non s¨® escritores, sen¨®n tam¨¦n pol¨ªticos e cantantes- traduciron ao idioma propio os 45 relatos que S¨¦chu Sende botou ao prelo en 2007. "Pensamos que un libro as¨ª pod¨ªa mudar a mentalidade do pobo", explica G¨¹ler, tradutor ademais de dous relatos de Made in Galiza, A cabeza voadora e Os homes das sulfatadoras. G¨¹ler sinala que a existencia dun Estado represor -a rexi¨®n hist¨®rica do Curdist¨¢n ocupa parte de Ir¨¢n, Iraq, Turqu¨ªa e Armenia, onde o idioma sofre distintos graos de censura- acabou por producir no pobo unha caste de autoodio. Por iso o tradutor, que agarda vender at¨¦ 10.000 exemplares da obra at¨¦ finais de ano, non dubida en calificar esta edici¨®n de "hist¨®rica". ?o en sentido estricto, porque nunca un libro en galego fora traducido ao curdo sen pasar antes polo castel¨¢n. Tam¨¦n, sinala G¨¹ler, porque os libros neste idioma non soen alcanzar "n¨²meros tan grandes".

Sende: "?nenos o conflito ling¨¹¨ªstico e a vivencia da precariedade"

Made in Galiza recurre ao humor e ¨¢ fantas¨ªa para abordar un conflito que segue aberto en moitas partes do mundo. Por iso Sende rexeita que a s¨²a obra se entenda coma a queixa dun galego cara os seus iguais. "O libro ¨¦ cooperativo, resultado de xuntar moitas voces", di. Presentes as pantasmas da casa -a diglosia ou a perda do galego entre os mozos, por exemplo- Sende f¨ªxase nos dramas dos outros, non tan diferentes dos propios. Tras unha viaxe ¨¢ Capadocia comezou a interesarse pola situaci¨®n do idioma curdo, e de tal preocupaci¨®n naceu Um lugar sem palavras, a historia imaxinada dunha aldea remota do Curdist¨¢n, Varba, que cala para sempre cando lle proh¨ªben usar a s¨²a lingua. "Hai 10 anos que o curdo non est¨¢ prohibido en Turqu¨ªa", recorda G¨¹ler, "pero a¨ªnda as¨ª os nenos non te?en posibilidades de ser educados no seu propio idioma. Unha traduci¨®n do galego ¨¦ m¨¢is importante para n¨®s que do ingl¨¦s, do franc¨¦s ou do espa?ol, porque temos con Galicia m¨¢is puntos en com¨²n".

O equipo de tradutores de Made in Galiza ¨¦ diverso e mesmo sorprendente: dende Osman ?z?elik, deputado kurdo no Parlamento turco, ao ling¨¹ista Erg?n Openg?n ou Sivan Perwer, unha das voces m¨¢is co?ecidas da m¨²sica curda, exiliado dende 1976 por denunciar a trav¨¦s da s¨²a m¨²sica a opresi¨®n do seu pobo. "Este ¨¦ un libro escrito para outros", subli?a Sende, que define como "insostible" a censura que sofre a sociedade curda. "Non s¨® lle falta representaci¨®n pol¨ªtica, sen¨®n que ademais perde falantes", engade antes de lembrar que este fen¨®meno non entende de continentes nin de idiomas. "O castel¨¢n est¨¢ na mesma situaci¨®n en Porto Rico, onde se estende o ingl¨¦s".

O padron¨¦s xa levou a s¨²a obra a algunhas feiras literarias, como a de Diyarbakir e en outubro ir¨¢ ¨¢ de Estambul. Retrocede aos d¨ªas ¨¢lxidos do afundmiento do Prestige -foi parte activa do colectivo Burla Negra- para explicar as orixes de Made in Galiza, que vendeu en galego uns 16.000 exemplares e vai pola sexta edici¨®n. "Hai moita xente insensible a este problema, pero moitas veces qu¨¦resenos presentar o oprimido como o opresor", denuncia. O curdo -un dos pobos sen Estado m¨¢is numeroso do mundo- perde falantes nas cidades e entre os mozos e a administraci¨®n obstaculiza a s¨²a ensinanza nos colexios. "Os sistemas escolares en linguas minorizadas non gustan aos estados. Aqu¨ª e no Curdist¨¢n, son unha ferramenta de control social e cultural", asegura Sende, profesor amais de escritor. O autor pon un exemplo: hai tres anos, o Concello de Santiago enviou manuais de lingua curda para os cativos dunha cidade irmandada con Compostela. Nunca m¨¢is se soubo deles.