O medo ao presente

Quen ¨¦ ese tal Risco?

O mundo cultural galego sente p¨¢nico polo presente. As¨ª, cando se quere facer un debate ideol¨®xico das distintas posici¨®ns dominantes, non fala cadaqu¨¦n da s¨²a, sen¨®n que falamos todos da de Risco. Buscamos un campo de batalla para representar a guerra, despregamos o armamento m¨¢is letal que cadaqu¨¦n pos¨²e e ameazamos con que estamos dispostos a usalo. Sempre, sobre todo, sen resultar feridos, a cuberto das d¨¦cadas. Tr¨¢tase dunha guerra, dun debate ideol¨®xico, por poderes. O interese das conclusi¨®ns obtidas ¨¦ semellante ao dunha partida de p¨®ker sen apostas.

Do punto B, o presente, ao punto C, o futuro, p¨®dese ir por exemplo en coche metendo a primeira, ollando o cami?o polo parabrisas e subindo marchas paulatinamente. Esta ¨¦ a opci¨®n f¨¢cil. Como dic¨ªan na torre de control en Aterra como poidas ante a decisi¨®n de acender as luces da pista para axudar na aterraxe: "Iso ¨¦ o que eles esperan que fagamos".

Por que sublimamos a cuesti¨®n en vidas alleas e asignamos o debate ¨¢ Historia?

En Galiza, por¨¦n, g¨²stanos o barroco e preferimos darlle a volta ao coche e po?elo enfrontado ao punto A, o pasado, meter a marcha atr¨¢s, retorcer o pescozo e orientar o noso avance cara o punto C cos ollos postos no retrovisor. Ningu¨¦n di que as¨ª, rectificando, sen presa, sexa impos¨ªbel avanzar, e quen aventure tal suposto deber¨ªa demostralo. Entre n¨®s hai verdadeiros expertos na t¨¦cnica da marcha atr¨¢s.

Risco, claro, pode con todo. Ou cando menos non protesta nin contrad¨ª a ningu¨¦n. Xa postos, podiamos facer o mesmo con Balzac, ou con Dante, ou con Plat¨®n, e xulgar o seu valor para n¨®s en funci¨®n das s¨²as visi¨®ns pol¨ªticas e a s¨²a conciencia social, ¨¦ o que se fai nas malas clases de literatura na escola, onde a vida privada dos autores ocupa maior espazo que a lectura das s¨²as obras.

Como inesquecibelmente escribiu Castelao ("cando Risco era algu¨¦n"), o ourens¨¢n sempre habitou o mesmo corpo pero intelectualmente foi varios, circunstancia m¨¢is com¨²n do que pode pensarse: en moitos casos somos varios simultaneamente. M¨¢is a¨ªnda, quen estea cheo de verdade e de coherencia, sen d¨²bidas nin contradici¨®ns, merece ser pechado nun asilo. Diante desta multiplicidade cabe matizar e aproveitar o aproveit¨¢bel, ou ben facer balance e sacar a media da vida, reducilo a un.

Contaba Gustavo Luca de Tena nestas p¨¢xinas unha an¨¦cdota de Cunqueiro na feira do libro de Vigo. O creador do sochantre ou do Merl¨ªn de Miranda ti?a que presentar un libro na caseta onde antes fixera o propio Marcelino Camacho e comentoulles aos organizadores: "Como non a desinfectedes, eu a¨ª non entro". E non entrou. Conclusi¨®n, borremos a Cunqueiro das nosas historias da literatura, que vos parece? Ou ben, o pack Cunqueiro v¨¦n por xunto, a persoa e os seus libros: se se queren reclamar os libros hai que asumir os tintes reaccionarios da persoa. Un pensaba que os intelectuais estaban para sementar dudas, non para aventurar totalizaci¨®ns, al¨¢ cadaqu¨¦n coa s¨²a fondura.

As claves do debate sobre Risco son m¨¢is ben as seguintes: dunha banda os que propo?en que a literatura galega debe disociarse da emancipaci¨®n pol¨ªtica do pa¨ªs, mesmo da hexemon¨ªa ou do factor definitorio da lingua, por suposto no nome do rigor acad¨¦mico, nunca da ideolox¨ªa. Doutra banda os que identifican o creador co intelectual ou a beleza coa verdade e postulan o trenzado da produci¨®n art¨ªstica co proxecto de construci¨®n nacional, esf¨®rzanse porque a arte se suxeite ¨¢ ¨¦tica e a responsabilidade. E doutra banda a¨ªnda os que soste?en que un grande autor entra na mesma pelella que un grand¨ªsimo fillo de puta, penso en Plat¨®n, e que aceptar O porco de p¨¦ ou N¨®s, os inadaptados non nos obriga a coquetear co fascismo.

Risco como s¨ªntoma ser¨¢ caralludo pero... por que non formulamos a cuesti¨®n nestes termos de presente, sen sublimala en vidas alleas nin asignar o debate de ideas ¨¢ Historia cando ¨¦ netamente pol¨ªtico e actual? Converter o noso tempo en zona subalterna ¨¦ renunciar ao real. A proxecci¨®n l¨®xica deste proceso ¨¦ a interiorizaci¨®n de que a ideolox¨ªa opera inscrita no terreo dos outros, non en n¨®s. En termos psiqui¨¢tricos ¨¦ unha proclamaci¨®n da renuncia ao noso desexo. Todo o que pasa p¨¢salles aos outros. N¨®s somos os nenos e nenas protexidos da intemperie e de todo o traum¨¢tico polo fantasma axigantado dos nosos maiores. O que ti?a que pasar pasoulles a eles, que pensaron por n¨®s e se sacrificaron pola nosa placidez. N¨®s somos o derradeiro froito, doce pero sen semente. Nese contexto ¨¦ de esperar que nos obsesionemos coa omnipresenza enfermiza do pasado, e que presente e futuro nos parezan ameazas. Que outra cousa ¨ªan ser?