A pegada de Eros

Non hai en toda Europa outro poeta que, coma Mart¨ªn C¨®dax, conte dacabalo entre os s¨¦culos XII e XIII como unhas mozas se van ba?ar ao mar co seu ¡°amigo¡±. Nin outro autor do tempo de Cunqueiro que po?a a un fillo a meterlle a lingua na boca a s¨²a nai, como en O incerto se?or don Hamlet. Son s¨® dous exemplos escollidos polo escritor Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn para refutar a, ao seu ver, estendida lenda urbana sobre o cativo desenvolvemento da literatura er¨®tica en galego. Un estereotipo cuxo obxectivo ¨¦, asegura, ¡°o intento de presentar a nosa literatura como atrasada¡±.

A etiqueta literatura er¨®tica, reflexiona a escritora e profesora Mar¨ªa do Cebreiro, puido ser ¡°produtiva medi¨¢tica e criticamente¡± a partir dos noventa. Iniciativas como os Contos er¨®ticos de Xerais, o premio Narrativas Quentes de Positivas, o Illas Sisargas, o M¨¢quina de Vapor ou o Ferve a Rede contribu¨ªron a visibilizala. Mais calquera ¨®ptica sobre o tema bate co primeiro atranco da dificultade de delimitar o seu obxecto. ¡°Non ten sentido ensaiar unha definici¨®n de literatura er¨®tica que te?a vixencia desde Plat¨®n a Yolanda Casta?o¡±, advirte a autora dos poemas de (n¨®s, as inadaptadas).

Segundo o concepto de x¨¦nero er¨®tico que se manexe, a s¨²a presenza x¨²lgase de modo distinto. A profesora Dolores Vilavedra sinala n¡¯A narrativa galega na fin de s¨¦culo o desenvolvemento serodio da novela er¨®tica. Pero matiza que, vencido o ¡°tab¨²¡±, xeneral¨ªzase a aparici¨®n de escenas de contido er¨®tico. Convida, ademais, a non confundir literatura er¨®tica coa que incl¨²e algunha descrici¨®n do acto sexual. O cr¨ªtico Francisco Mart¨ªnez confl¨²e con ela ao subli?ar a demora do asentamento do x¨¦nero na narrativa. E prop¨®n como explicaci¨®n a censura franquista. Por¨¦n, ¡°a primeira novela er¨®tico-sentimental galega, A modelo de Paco Asorei de Xo¨¢n Xes¨²s Gonz¨¢lez, foi publicada no 1933¡±, lembra.

Ferr¨ªn refuta que o desenvolvemento do erotismo en galego sexa cativo

Concorda tam¨¦n con Vilavedra ao indicar que, desde os noventa, ¡°o erotismo, sen constitu¨ªrse en x¨¦nero independente, est¨¢ presente noutros x¨¦neros m¨¢is amplos¡±. As¨ª, identifica ¡°p¨¢xinas de intensa sensualidade¡± en Aventura en Nassau de Bieito Iglesias, Coral de lirios morenos de Xos¨¦ Antonio Perozo, N¨¢ufragos en terra de Xos¨¦ Manuel Mart¨ªnez Oca, Anel de Mel de Xulio Valc¨¢rcel, Carne de can de Isidro Novo, Pensa nao de Anxo Angueira, Fado de princesa de Xos¨¦ Ram¨®n Pena, Renacer de Xabier Paz ou Beatum Corpus de C¨¦sar Cunqueiro.

A perspectiva muda se ollamos ¨¢ poes¨ªa. Nas d¨¦cadas de setenta e oitenta xorden voces como a de Fern¨¢n-Vello ou Claudio Rodr¨ªguez Fer, quen valora a ¡°presenza relativamente expl¨ªcita do erotismo na nosa literatura contempor¨¢nea: Rosal¨ªa, Otero Pedrayo, Cunqueiro, Luz Pozo Garza ou Novoneyra...¡±. E sost¨¦n, a maiores, que ¡°o erotismo segue a ter unha carga libertaria e subversiva contraria a todo poder. Eu mesmo fun censurado por cultivalo¡±. Nos noventa, desde o Tigres coma cabalos de Xela Arias ata Yolanda Casta?o ou o Xos¨¦ V¨¢zquez Pintor dos poemas de Rotaci¨®n violeta, o ronsel do erotismo multipl¨ªcase.

Para Solleiro, ¡°o sexo ¨¦ unha m¨¢quina de producir t¨®picos literarios¡±

Outra cuesti¨®n ¨¦ a evoluci¨®n do tratamento desta tem¨¢tica. A escritora e profesora Rexina Vega aprecia na poes¨ªa ¡°un salto enorme, sobre todo nos noventa¡±. Porque, pensa, ¡°aqu¨ª foron as mulleres as que racharon coa tendencia a deitar un veo estetizante ou trazar unha elipse sobre as relaci¨®ns carnais. A pescuda nas compo?entes do desexo, na materialidade do corpo, que est¨¢ xa na pioneira Queiz¨¢n e que acada cotas magn¨ªficas en Olga Novo ou Emma Pedreira, ¨¦ unha li?a que se enceta nos oitenta e que eclosiona nas d¨²as ¨²ltimas d¨¦cadas¡±. E subli?a especialmente a obra de Susana Moo, escrita en castel¨¢n.

En canto ¨¢ narrativa, opina o escritor Samuel Solleiro, ocorre que ¡°o sexo ¨¦ unha m¨¢quina de producir t¨®picos literarios¡±. ¡°A escrita reproduce as experiencias e sensaci¨®ns que milleiros antes ca min canonizaron¡±, di. Non hai, as¨ª, afirma, na nosa literatura obras comparables a Histoire de l'oeil de Bataille, a Henry Miller ou ao Kosmos de Gombrowicz. Entende, ademais, a er¨®tica como un x¨¦nero indisociable da excitaci¨®n sexual: funcionalidade na que a literatura foi desprazada por ¡°soportes m¨¢is eficaces¡±. Na mesma senda, Vega pensa que ¡°erotismo sen pornograf¨ªa ser¨ªa unha sublimaci¨®n branda e mentireira¡±, e admite o d¨¦ficit nas nosas letras da ¡°li?a dura¡± como a da Justine de Sade; ou da pospornograf¨ªa ao xeito de Diana Junyet, coa s¨²a lectura pol¨ªtica.