¡°A cultura da normalidade rematou¡±

O real ¨¦ racional, relacional e viral, no proxecto narrativo de Alberto Lema. Na s¨²a terceira novela, Da M¨¢quina (Galaxia, en castel¨¢n Caballo de Troya), o computador que xogou ao xadrez con Kasparov (Deep Blue) adquire conciencia e infecta a organizaci¨®n do mundo. Instru¨ªndo, pola v¨ªa da seduci¨®n, a un ex¨¦rcito de ultraesquerdistas afeitos ao chat. Hai operarios da CIA, polic¨ªa galega, precarios que nunca poder¨¢n aburguesarse e acaban morrendo millonarios do t¨¦xtil. Entre o polic¨ªaco, a novela de pensamento e retallos da sci-fi, pero nun presente adicto ¨¢s profec¨ªas ominosas. ¡°Inter¨¦same transmitir a idea ou posibilidade dunha acci¨®n pol¨ªtica¡±, di Lema (Vimianzo, 1975), que non afirma nada. Na boca dun personaxe: ¡°Desta vez parece que o temporal non escampa¡±.

Pregunta. Quixo facer unha distop¨ªa positiva?

Resposta. Unha distop¨ªa sempre ¨¦ negativa, pero o resultado final desta mutaci¨®n tecnol¨®xica sup¨®n unha cooperaci¨®n entre ese ente neohumano, a M¨¢quina, e os revolucionarios que ter¨¢n o bo fin de cumprir esa revoluci¨®n. Sempre e cando vexamos a revoluci¨®n como algo am¨¢bel. O pen¨²ltimo cap¨ªtulo, Thermidor, ser¨ªa a victoria contrarrevolucionaria, o final da Convenci¨®n francesa. Pero no derradeiro, A versi¨®n de Chisco, descr¨ªbese un proceso revolucionario que, esaxerando, pode ter concomitancias co real.

P. Onde hai xente detida sen raz¨®n, pero non ultraesquerdistas actuando coordinadamente.

R. Desde o punto de vista da esquerda moderna e o seu modelo organizativo, o libro ¨¦ ortodoxo: a M¨¢quina ser¨ªa o Comit¨¦ Central.

P. Pero a M¨¢quina empatiza cos revolucionarios, anque non chegue a amalos.

R. O que nos fai humanos ¨¦ o desexo, eu entendo que a M¨¢quina ¨¦ desexante porque ten conciencia da s¨²a soidade. ? o que a capacita para conectar cos homes e ser unha fonte de di¨¢logo e transmisi¨®n de afectos.

P. Volven aparecer as subculturas afectivas coas que nos forneceu o capitalismo, do pop ao chat.

R. Entendo que a nosa afectividade est¨¢ inclu¨ªda na nosa relaci¨®n de produci¨®n, na imaxe que nos facemos de n¨®s mesmos dentro dun sistema que nos pode parecer inmut¨¢bel. E tam¨¦n entendo que a vontade revolucionaria ¨¦, entroutras cousas, unha esperanza de modificaci¨®n do acontecemento como algo que podes conseguir ti mesmo mediante unha acci¨®n colectiva. Ese igual ¨¦ o meu punto de vista sobre os afectos como praxe revolucionaria.

P. ¡°A posici¨®n de clase determina a conciencia de clase¡±, atinxe a Marx un personaxe. Non abonda aqu¨ª a literatura con perf¨ªs proletarios vividos?

R. Esa era unha frase do marxismo cl¨¢sico continuamente revisada case ata chegar ¨¢ inversa¡­ Canto ¨¢ proletarizaci¨®n do que antes foron as clases medias, entendo que ¨¦ o que se albisca como protesta por exemplo no 15-M¡­ A ameaza de desclasamento dos supostos herdeiros, xente sobretitulada con expectativas laborais por debaixo desa categor¨ªa profesional, caracter¨ªstica da mi?a xeraci¨®n. Pero penso que esa xente adoita ser protagonista de moitas outras novelas.

P. A an¨¢lise das relaci¨®ns de poder, como n¡¯Unha puta percorre Europa, vai do traballo ¨¢ parella.

R. Herdamos un modelo de novela destinada ao lecer que, no mellor dos casos, pode estar modulada por unha linguaxe m¨¢is ou menos requintada. Despolitizada. A mi?a pretensi¨®n ser¨ªa, por un lado, preguntarse pola funci¨®n da novela, e tender cara a s¨²a repolitizaci¨®n, o cal conduce a esa an¨¢lise das relaci¨®ns entre as clases. Unha das prescrici¨®ns de Luk¨¢cs \[un dos principais te¨®ricos marxistas da novela\], para min un referente a¨ªnda, a risco de caer na anacron¨ªa ortodoxa (ri).

P. Luk¨¢cs antes de que o engulise Sartre para enxergar a s¨²a teor¨ªa do compromiso?

R. O xiro que lle d¨¢ Sartre ¨¦ cara unha novela pedag¨®xica, de compromiso, que tam¨¦n transmite unha fonda visi¨®n¡­ Creo que a pedagox¨ªa non fai literatura, non estou tan interesado en explicarlle ao lector c¨®mo funcionan as cousas, sen¨®n m¨¢is ben transmitir a idea ou posibilidade dunha acci¨®n pol¨ªtica. Ser¨ªa esta dobre pata: unha tentativa de repolitizaci¨®n da novela e un cuestionamento sobre a forma da novela, e iso pret¨¦ndese facer co contacto entre o literario e o non literario. En xeral, m¨¢is nos ter¨ªa aproveitado o neorrealismo c¨¢ nouvelle vague.

P. A s¨²a primeira novela, Unha puta percorre Europa, con certa mala fortuna nos institutos, chegouse a vender coma un produto aquelado para unha moderna cultura de masas.

R. Ata que se modifique a relaci¨®n de forzas na recepci¨®n, calquera produto ser¨¢ visto como unha simp¨¢tica novela de consumo cun argumento un pouqui?o provocador. A min non me interesa a provocaci¨®n, tende ao baleiro. Como moito, os m¨¢is avisados entenden que es un posmoderni?o que fai pastiches, iron¨ªas coas formas pl¨¢sticas onde nada importa. ? un relato de quen manda na percepci¨®n do que debe ser arte.

P. Un correlato galego da cultura da Transici¨®n?

R. Aqu¨ª poderiamos falar da cultura da normalidade. Empezando pola Lei de Normalizaci¨®n de 1983 e a pax fraguiana, onde o que se pretend¨ªa era unha literatura non problem¨¢tica que permitise chegar a un p¨²blico amplo. Pero o que sucede ¨¦ que aqu¨ª ningu¨¦n vende m¨¢is dunha edici¨®n, ese suposto mercado que hab¨ªa que facer entrer todos non irrompeu. Esa despolitizaci¨®n da literatura galega vai ao garete coa ca¨ªda do bipartito, o comezo da crise e un feito importante, anque silenciado, como Galicia Biling¨¹e: o rexurdir en Galicia dun espa?olismo belixerante que demostra que a f¨¢bula do biling¨¹ismo harm¨®nico non era tal. A cultura da normalidade remata a¨ª, canda a promesa de non agresi¨®n.

P. O tema ¨¦ a violencia?

R. Como Zizek en Sobre a violencia, ollo (ri)¡­ Como pensou clasicamente a pol¨ªtica comunista ante a violencia absoluta do sistema, a ¨²nica resposta posible ¨¦ a mesma. Isto, insisto, acarrexa problemas legais. A pregunta ser¨ªa a lexitimidade do uso da violencia ante o sistema m¨¢is violento que existe. ? a violencia case como mal estruturado, algo do que o Goberno ¨¦ consciente cando aumenta as promoci¨®ns de polic¨ªas e cando o Estado policial non se ve como unha ameaza, sen¨®n como estampa, falando das ¨²ltimas leis do PP prohibindo a liberdade de reuni¨®n, por exemplo¡­ Fronte a esa violencia absoluta, postular¨ªan os cl¨¢sicos, que podemos facer?