O arquitecto artes¨¢n

O estudio do arquitecto vigu¨¦s Alfonso Penela non ¨¦ demasiado grande, pero ten a contrapartida de estar situado nun lugar privilexiado: nun vello edificio da Praza da Constituci¨®n, case o ¨²nico coraz¨®n con vida do casco vello. A¨ªnda que ve como se lle queda escaso, Penela defende os estudios pequenos, artesanais. Por ese motivo o n¨²mero de persoas que traballa no seu mantense entre cinco e dez, sen sobrapasar nunca esa cifra. Se cadra, ¨¦ unha medida que garda relaci¨®n coa concepci¨®n human¨ªstica que Alfonso ten da arquitectura. E se cadra tam¨¦n polo mesmo motivo a arquitectura par¨¦celle hoxe un bo programa de vida a este curtido home de 51 anos, a pesar de que esa foi precisamente unha carreira que nunca desexou estudar. Paradoxos da vida.

Sexa como sexa, Alfonso Penela ¨¦ hoxe un dos arquitectos galegos m¨¢is valorados e con maior proxecci¨®n f¨®ra de Galicia. Sen presas pero con decisi¨®n e con criterios moi claros vai constru¨ªndo pouco a pouco unha obra referencial que destaca por non aceptar nunca as evidencias. Curiosamente, nin ¨¦ capaz nin quere reivindicar unha determinada po¨¦tica arquitect¨®nica para si, a¨ªnda que na s¨²a obra se reco?eza unha clara li?a invisible posiblemente guiada pola intuici¨®n.

Entre as s¨²as actuaci¨®ns hai impresionantes traballos de rehabilitaci¨®n como o levado a cabo coa casa de turismo rural de Ald¨¢n ou o proxecto de renovaci¨®n acometido no emblem¨¢tico edificio Arines de Vigo; a contruci¨®n de edificios de usos sociais como o pavill¨®n polideportivo de Cabeza de Manzaneda ou o novo edificio do rectorado da Universidade; a creaci¨®n de Centros de Sa¨²de como o dos Tendales en Baiona ou os da Doblada e do casco vello, as¨ª como a resposta a algunha iniciativa privada como a tenda de mobles Sirvent, situada en plena na Gran V¨ªa, que lle acaba de valer a concesi¨®n do prestixioso Premio Enor.

A¨ªnda que ¨¦ un arquitecto sen fronteiras e nestes momentos est¨¢ a levar a cabo un proxecto en Catania (Sicilia), Vigo ¨¦ o seu principal espazo de reflexi¨®n arquitect¨®nica. E cando pasea pola cidade, Alfonso Penela non pode deixar de observar con desgusto a ca¨®tica estrutura dunha urbe dif¨ªcil de entender: Vigo carece de elementos de identificaci¨®n que poidan explicala. Ent¨®n lembra con certa nostalxia aquel Vigo de cando era neno en que as persoas dominaban o seu entorno. Pero, como escribiu o tam¨¦n arquitecto Xaime Garrido, ese era o Vigo que se perdeu. No seu paseo, Penela dir¨ªxese ¨¢ persoa que o acompa?a e desaf¨ªaa a que lle diga unha parte da cidade que sexa interesante ou defendible desde os anos 60 at¨¦ hoxe. O acompa?ante s¨® pode responder co silencio.

E, por se fose pouco, Vigo par¨¦celle hoxe unha cidade moi dif¨ªcil de reinveintar, a¨ªnda que tampouco se poidan negar as posibilidades que a arquitectura e o urbanismo ofrecen na actualidade. "Vigo ¨¦ a cidade de Europa que m¨¢is medrou no s¨¦culo XX e en consecuencia -di con amargura- a cidadan¨ªa perdeu o control sobre o ordenamento urbano e ese feito acabou por converterse nun h¨¢bito". Con todo, el m¨®strase optimista con respecto ao futuro, a¨ªnda que na s¨²a opini¨®n quedar¨¢ afogado dentro deste novo Plan Xeral que carece de ambici¨®n pois "non ten ning¨²n proxecto ilusionante que a xente identifique: lim¨ªtase a falar de edificabilidade e a organizar a estratexia construtiva".

Para este home cr¨ªtico, idealista e pragm¨¢tico ao tempo, que nas s¨²as clases da Universidade emprega diapositivas de distintas partes do mundo para explicar a tradici¨®n galega, a arquitectura ten que servir para resolver problemas e desexos e, desde unha ¨®ptica contempor¨¢nea, acometer a recuperaci¨®n urbana. Nese sentido, xa se convenceu de que desde a pol¨ªtica resulta moi doado mandar constru¨ªr un edificio pero ¨¦ moito m¨¢is dif¨ªcil levar a cabo unha reflexi¨®n sobre o que unha cidade necesita. Ora ben, se nada o impide, Alfonso Penela ten na s¨²a man a posibilidade de repensar unha parte emblem¨¢tica de Vigo: o Barrio do Cura. Sen d¨²bida, ser¨¢ unha actuaci¨®n de gran trascendencia para a cidade, auspiciada desde a construtora de Karpin, que servir¨¢ para rexenerar o casco vello en conexi¨®n cunha zona de Vigo dos 60 e dos 70. "Hai que convertir esa actuaci¨®n nun valor arquitect¨®nico que os construtores desexen repetir", asegura.

A capacidade reinventiva de Alfonso Penela quedou patente no abraiante campus da Universidade de Vigo, onde leva traballando desde 1988. Da s¨²a autor¨ªa son o novo edificio do rectorado, a residencia de estudantes, a Facultade de Ciencias Xur¨ªdicas e a Facultade de Econ¨®micas. Ademais, o feito de ga?ar o concurso do Plan Especial serviulle para concebir (xunto co falecido arquitecto Enric Miralles e agora canda Paulo M¨¦ndes da Rocha) a personalidade dun campus que cada vez esperta m¨¢is os desexos e as olladas na arquitectura internacional. Ese ¨¦ o novo Vigo que medra na Universidade.