O negocio de revisar os s¨ªmbolos

Os trisqueis son visibles nos adub¨ªos dos galegos desde finais dos 70, pero a substituci¨®n simb¨®lica comezou cando Ant¨®n Lezcano, dono da marca coru?esa Nicetrip, chegou ao estadio Santiago Bernab¨¦u con 200 bandeiras galegas cunha vaca dentro. Foi en 2002, cando o Deportivo ga?ou a Supercopa no centenario do Real Madrid, e falamos de roupa.

Dous anos despois hab¨ªa unha ducia de marcas facturando niques de tendencia, a maior¨ªa con motivos galegos. Hoxe sobreviven Bonitacamiseta.com, de Marta Villoslada e Miguel Rey (Yo tambi¨¦n soy de buena familia ¨¦ unha das s¨²as frases m¨¢is reco?ecibles), Rei Zentolo (os da Rosal¨ªa warholiana) e a divisi¨®n t¨¦xtil dos Aduaneiros sem fronteiras. Fernando Lema, o creador de Once Varas (as camisolas que ironizaban coa meteorolox¨ªa compostel¨¢), compaxina agora o dese?o gr¨¢fico coa rexencia dunha tenda (de moda urbana).

Este diario xuntou no Casino de Santiago a Lema, Berto Y¨¢?ez, creador de Chuza.org e cofundador de Aduaneiros con Pancho Lape?a, P¨¢nchez, e Xos¨¦ Miranda, un dos tres socios de Rei Zentolo, para falar de dese?o gr¨¢fico galego partindo das camisolas. P¨¢nchez e Lezcano puntualizan v¨ªa telef¨®nica. Empeza Miranda.

"P¨²xenme a isto despois dun ano horrible na hostaler¨ªa", di. En 2003 comezaron a estampar camisetas con motivos galegos. "Dalg¨²n xeito queriamos renovar a iconograf¨ªa do pa¨ªs, romper con esa merda de discurso da obra ¨²nica".

A¨ªnda que co?ec¨ªan o que odiaban (paisaxes mari?as, esculturas de granito), Miranda conv¨¦n que o resultado acabou sendo "m¨¢is publicitario que art¨ªstico". "Queriamos facer unha arte social, pero eu relacion¨¢bao m¨¢is con algo art¨ªstico que co dese?o gr¨¢fico". O primeiro ¨¦xito de Rei Zentolo foron as camisolas cos Little Green Hot Peppers from Padron. A aceptaci¨®n chegou coa Rosal¨ªa coreada, que chegou aos armarios dalgunhas deputadas. "Ao primeiro pensamos que hab¨ªa que ir con tino". "Pasounos que xente de m¨¢is de 40 anos non entend¨ªa imaxes comprensibles para un neno pequeno". Os dese?os de Rei Zentolo v¨¦ndense agora "en 70 tendas de Galiza e unhas 20 ou 30" no resto do Estado. En 2006, segundo asegura Miranda, Rei Zentolo facturou 500.000 euros, .

M¨¢is al¨¢ da perspectiva de negocio, P¨¢nchez e Berto Y¨¢?ez fundaron en 2004 o weblog aduaneiros sem fronteiras na idea de "coller un elemento visual e darlle unha volta ¨¢s malas". A licenza Creative Commons na que traballan red¨²celles moito o mercado (a conectividade no pa¨ªs a¨ªnda non superou o 30%), pero permitiu a expansi¨®n dos seus dese?os Santa Compa?a ou Turismo Rural: Sei o que fizestes aos meus repolos.

E tam¨¦n a dos que ficaron na web. A divisi¨®n t¨¦xtil de Aduaneiros, con 18 dese?os, non incl¨²e os celebrados Reviraboiras (con Moncho Reboiras como Bruce Lee sobre unha bandeira vermella da UPG) ou o Mata os teus ¨ªdolos sobre o rostro de Castelao en tinta vermella. "Non nos pareceu que a imaxe de Castelao desangr¨¢ndose fose demasiado comercial", sinala Y¨¢?ez. "Houbo post de xente que dic¨ªa que non o entend¨ªa antes de pensalo".

Aqu¨ª P¨¢nchez signif¨ªcase: " A masa popular ¨¢ que haber¨ªa que ilustrar ¨¦ a que merca camisolas de mediocre dese?o, e por iso os n¨²meros dos mediocres son m¨¢is altos". "No que son dese?o e formas populares, Galiza ten unha iconograf¨ªa xigantesca. Non estamos atrasados no dese?o, pero si na adaptaci¨®n do noso dese?o ¨¢ cultura anglosaxona... Mais nese sentido ¨¦ un erro facelo", afirma. "O estudio das formas aut¨®ctonas de D¨ªaz Pardo est¨¢ a¨ª... Dalg¨²n xeito existe un dese?o propio galego que n¨®s intentamos plasmar desde unha ¨®ptica contempor¨¢nea. O mal do dese?o galego ¨¦ que non est¨¢ preparado para asumir que hai un dese?o galego".

Lape?a critica a dimensi¨®n do Fondo Documental do Dese?o Gr¨¢fico Galego que organizou o concello pontevedr¨¦s "cando" -opina- "debera partir da Xunta". Sobre a procura "do modelo de f¨®ra", exemplifica: "O novo logotipo do Xacobeo ¨¦ o do Hiperxel cambiado de posici¨®n". "A¨ªnda coaba se fose unha empresa finlandesa, pero as¨ª...".

Sobre un posible atraso ou falta de gusto en Galiza, como criticaron hai anos Ra¨²l Marinho e ?lvaro Vali?o, entroutros dese?adores que alternan Galiza e a emigraci¨®n, cadaqu¨¦n fala desde o seu ¨¢mbito. Fernando Lema, que en 2003 apostou os 1.000 euros que ti?a aforrados en rexistrar Once Varas (con modelos tan recorrentes como Chuzos de Punta, Nubes Baixas ou Kucukurutxu, s¨¢tira da marca vasca Kukuxumusu, que conseguiu exportar as s¨²as vacas serigrafiadas a Galiza), ¨¦ bastante esc¨¦ptico ao respecto: "Ata que pasen d¨²as xeraci¨®ns, haber¨¢ que inventar sobre terra virxe. Se vas a Londres e traes un produto que aqu¨ª non funciona ¨¦ porque faltan os pasos previos".

Desde o entorno web, Y¨¢?ez lembra que, ademais da cultura audiovisual, hai unha cultura que se pode cliquear. "A vantaxe da web ¨¦ que non ¨¦ un dese?o pechado". O paradoxo xungue aqu¨ª un proceso xeral, a alfabetizaci¨®n audiovisual, coa fenda dixital. O inventor de Chuza, ao que lle encargan cada vez m¨¢is cousas, charlas inclu¨ªdas, fala dun "lavado de cara" da Internet galega no plano institucional, con lousas que requerir¨ªan un maior grao de especializaci¨®n. "Algo tan b¨¢sico como axudas para que a xente se conecte, a¨ªnda que non constit¨²an empresa". F¨®ra diso, para Y¨¢?ez a implantaci¨®n de novas tendencias [un proxecto no ronsel da Web 2.0 como Chuza naceu cun s¨® mes de paralaxe con respecto a Catalu?a] na Internet galega est¨¢ funcionando, segundo afirma, "como se o 60% dos galegos tivese acceso ¨¢ Rede".

A pr¨¢ctica por diante da teor¨ªa seguir¨¢ sendo durante un tempo a vantaxe da Rede. "N¨®s temos galer¨ªa onde queiramos", di Lema, que a¨ªnda conserva os seus esprais. Zizek seguir¨¢ facendo chistes coa posibilidade dun Lenin ciberespacial, pero a operatividade social do soporte haber¨¢ que medila cando as conexi¨®ns aumenten.

A publicidade

"Fundei Nicetrip porque hab¨ªa un gran baleiro no dese?o de niques", di Ant¨®n Lezcano. "Galiza era s¨® celta". "Agora o problema ¨¦ a banalizaci¨®n dos s¨ªmbolos". A idea actual do creador da bandeira da vaca ¨¦ ir "un pouco por diante". Non distrib¨²e f¨®ra da tenda, pero segue dese?ando e organiza acci¨®ns publicitarias e algunha performance.

"Aqu¨ª chaman para encargarche o dese?o dunha idea corporativa, dis o prezo e moitos colgan", sinala. O salto xeracional entre dese?adores afiunzados (Barro, Permuy ou D¨ªaz) e o que el denomina "clase obreira" ¨¦ "enorme". "Non ¨¦ que a xente non encargue dese?o. Simplemente contratan a un tipo que saiba de Coreldraw. Aos rapaces d¨¢lles pola arte urbana e polo dese?o m¨¢is activista por conciencia, pero tam¨¦n porque non poden acceder a un estudio, nin traballar para os consagrados".

A fenda (audiovisual) est¨¢ presente se falamos da publicidade, un dos principais alimentos dos dese?adores. "Non hai ningunha empresa punteira en Galiza facendo publicidade", afirma Lezcano. "En parte porque non hai clientes que contraten publicidade boa. Aqu¨ª ¨¦ sota, cabalo, rei e faino o meu fillo, que ten un ordenador".