"Sen os nomes que inventa o poema non poden existir cambios no mundo"

A obra de Chus Pato (Ourense, 1955) cruza calquera fronteira xen¨¦rica. Encadrada por certa cr¨ªtica entre aqueles escritores que entenden a poes¨ªa como "ferramenta de pensamento" -xunta Mar¨ªa do Cebreiro, Xabier Cordal ou Manuel Outeiri?o- nos libros de Chus Pato o poema pode transformarse en ensaio, en di¨¢logo radiof¨®nico ou en texto dram¨¢tico sen perder potencia nas imaxes. Logo de publicar en 2003 unha antolox¨ªa en castel¨¢n dos seus poemas, Un Ganges de palabras, seleccionada por Iris Coch¨®n, Charenton en 2004, e rematar a construci¨®n de Hordas de escritura, que agarda data de edici¨®n, a autora do fundamental M-Tal¨¢ confesa escribir "cada vez m¨¢is e m¨¢is longo", malia ao cansanzo que "lle produce fisicamente".

"Entre as funci¨®ns do poema at¨®panse a de entrar nese prisma compacto que ¨¦ a mercador¨ªa e o deslindar as posturas esencialistas"

"Ocorre que a min o poema non me cabe na f¨®rmula convencional e por iso transf¨®rmase ¨¢s veces en ensaio ou en di¨¢logo radiof¨®nico"

Pregunta: Para quen escribe Chus Pato?

Resposta: Te?o unha boa resposta para iso. Escribo para as pedras, para os animais e para os guerreiros tracios. Era para quen cantaba Orfeo. E quen eran os guerreiros tracios? Eran os analfabetos, os b¨¢rbaros.

P: E por que escribe?

R: A estas alturas, e despois de moitos intentos de non escribir e de non querer escribir e de continuar a escribir, podo dicir que escribo como unha funci¨®n vital, igual que me alimento. Escribo porque non podo evitar escribir.

P: Constr¨²e a s¨²a obra po¨¦tica contra os esencialismos de x¨¦nero, de clase ou de naci¨®n.

R: Percibo, desde hai tempo, que a realidade que se nos vende, que se nos ofrece, na que se nos pretende dicir que vivimos, ¨¦ fundamentalista. Quero dicir, calquera sistema que se deriva do capitalismo ¨¦ fundamentalismo. E con isto non quero dicir que confunda democracia con ditadura, nin moito menos. Mais todas as f¨®rmulas de vida que se derivan da mercador¨ªa son esencialistas. Daquela, o esencialismo ¨¦ algo que me amola, que me irrita, case fisicamente. Par¨¦ceme fundamental que o poema se faga cargo dese desblindar o esencialismo. Entre as funci¨®ns que o poema realiza at¨®pase a de entrar nas f¨ªsgoas dese prisma compacto que ¨¦ a mercador¨ªa. O poema vive, respira e medra na f¨ªsgoa e caracter¨ªzase por po?er en evidencia que o real non ¨¦ aquilo que ¨¦ compacto ou irrespir¨¢bel, sen¨®n algo m¨¢is visceral, m¨¢is doloroso e m¨¢is feliz que o prisma compacto da mercador¨ªa. O poema ten, entre outras, a funci¨®n de po?er diante dos ollos esa calidade esencialista da mercador¨ªa.

P: As posturas esencialistas, amais, implican inmobilidade.

R: Como ademais a vida humana ¨¦ tan reducida respecto dos grandes sistemas hist¨®ricos, non resulta doado ver as mudanzas na s¨²a esencia. Porque na historia, a esencia dos intres hist¨®ricos despr¨¢zase e a esencia da opresi¨®n tam¨¦n.

P: A linguaxe nos seus poemas enfr¨®ntase ao convencional.

R: Esa linguaxe ten que ver con como se me produce a min a escritura. Cando acontece a escritura, hai un shock. A partir dese shock, cando intento o poema, procuro que se constr¨²a a escena dentro dunha camp¨¢ baleira. Un baleiro que tam¨¦n se pode describir como un silencio. Tal se vise unha escena ou unha secuencia illada do mundo metida nese silencio, que pode conter simplemente unha bolboreta e ser unha escena complexa ou unha escena m¨ªnima. A¨ª as palabras agroman. Pesa a materialidade da escena e o que se produce ¨¦ o que eu entendo como real no poema. O mundo exterior queda apartado e toda a atenci¨®n, toda a intelixencia, todos os sentidos e todos os afectos conc¨¦ntranse nesa escena que albisca o poema. Na mestura da escena, dos sentimentos e das emoci¨®ns agroma unha linguaxe distinta que eu considero real. Unha linguaxe en contradici¨®n co idioma de uso coti¨¢n. As palabras son as mesmas que as da comunicaci¨®n pactada ou do consenso, pero no poema reb¨¦lanse contra os usos pactados e contra o consenso e agroman como das v¨ªsceras do propio idioma.

P: Como se relaciona, daquela, a s¨²a poes¨ªa co real?

R: Con dolor. Porque o real doe.

P: Por que realiza ese cruzamento entre o po¨¦tico e o ensa¨ªstico que aparece nos seus ¨²ltimos libros?

R: Eu non me propo?o, a priori, facer fronteira co ensaio ou co teatro ou coa novela ou coa narraci¨®n. Pero de s¨²peto o poema vai cara a¨ª e necesito dicir iso desa maneira. E, daquela, d¨ªgoo simplemente. ?s veces, a formulaci¨®n ¨¦ o ensaio, e outras veces a formulaci¨®n ¨¦ o di¨¢logo ou o texto radiof¨®nico. Dise que a mi?a obra ¨¦ transgresora pero non o fago ¨¢ mantenta. A mi?a intenci¨®n principal non ¨¦ transgredir. O que ocorre ¨¦ que a min o poema non me cabe na f¨®rmula convencional. E eu non considero que o tradicional sexan os sonetos, nin os poemas que riman, nin sequera o verso branco. A poes¨ªa conta milenios e nela collen moitas cousas. O real transform¨¢seme en f¨®rmulas ensa¨ªsticas e incl¨²oas. Se se transforma noutro tipo de linguaxe, pois tam¨¦n o incl¨²o. Eu non te?o problema ning¨²n para admitilo e para escribilo as¨ª.

P: Que significa M-Tal¨¢?

R: ? un t¨ªtulo nem¨®nico, composto da inicial de Manuel Outeiri?o e de Tal¨¢, un alcume que el me puxo. Rem¨ªteme, ademais, ¨¢ obra de Marguerite Duras.

P: Existe, na actualidade, un espazo de acci¨®n pol¨ªtica efectiva para a literatura?

R: Haber¨ªa que definir efectiva. Mais non creo que exista unha correlaci¨®n directa entre que un poeta, por extraordinario que sexa, faga un poema e cambie o mundo. E sen embargo, Rosal¨ªa existe e a naci¨®n galega existe. O poema tampouco pode deixar de ser aut¨®nomo nin pode estar ao servizo da acci¨®n pol¨ªtica nin de nada. O poema constr¨²ese para si mesmo e desde si mesmo. O que ocorre ¨¦ que - e d¨ªgoo en Charenton seguindo un pouco ao fil¨®sofo franc¨¦s Alain Badiou- sen os nomes que inventa o poema non pode existir ning¨²n cambio no mundo. Porque o poema inventa os nomes que cambian o mundo. Existe unha relaci¨®n directa entre os idiomas, a lingua, e como vai o mundo.

P: Cal ¨¦ tradici¨®n po¨¦tica na que se reco?ece?

R: Cando se fala de tradici¨®n sempre se pensa nos poemas m¨¢is conservadores, na po¨¦tica m¨¢is conservadora. T¨¦?ome preguntado moitas veces, que tradici¨®n? Porque a tradici¨®n en poes¨ªa est¨¢ composta por individualidades que o que fan ¨¦ anovar continuamente a poes¨ªa. Dise "tradici¨®n po¨¦tica" e parece que temos que pensar en Aquilino Iglesia Alvari?o e poetas dese tipo. Para min sempre foi unha sorpresa comprobar que nos ¨¢mbitos acad¨¦micos se entende por tradici¨®n po¨¦tica aquelas posturas m¨¢is conservadoras. Eu penso que a tradici¨®n ¨¦ Dante, ¨¦ Ezra Pound, ¨¦ H?lderlin. A tradici¨®n ¨¦ Rosal¨ªa de Castro, ¨¦ Pondal, aquel conxunto de poetas que anovaron ao longo do tempo e d¨¦ronlle unha estrutura diferente ao poema para que o poema poida respirar no tempo que lle corresponda.

P: Cara a onde avanza a poes¨ªa galega?

R: Hai pouco l¨ªa un artigo de Isaac Lourido, unha cr¨ªtica de Apostas¨ªa de ?liver Escobar, no que falaba dunha li?a de vangarda na poes¨ªa contempor¨¢nea galega e que me fixo reflexionar. Lourido falaba dunha serie de escritores, entre os que por sorte me atopaba, que non negan nin ignoran o per¨ªodo hist¨®rico das vangardas. Na poes¨ªa galega contempor¨¢nea, a vangarda tr¨¢tase dunha postura minoritaria, pero na que me incardino. Dentro da mi?a xeraci¨®n biol¨®xica, citar¨ªa como escritores de vangarda a Ant¨®n Reixa, a Lois Pereiro e a Margarita Ledo. Eu considero que as vangardas hist¨®ricas e o poema de vangarda abriron unha fenda. Antes da vangarda hai unha cousa na literatura e despois da vangarda hai outra. E a¨ªnda que queda ben xente que segue a escribir como antes de Apollinaire ou de Artaud, Apollinaire e Artaud marcaron unha fenda.

P: ? pos¨ªbel que literatura galega conquistase a independencia?

R: A literatura galega conquistou a independencia, en realidade, xa no Rexurdimento. Creo que unha obra como a de Rosal¨ªa de Castro ou unha obra como a de Eduardo Pondal resultan absolutamente independentes respecto da est¨¦tica dominante naquela ¨¦poca en, por exemplo, Madrid.