Entre esc¨¦pticos e emocionados

Nunha celebraci¨®n oficial, nun encontro cultural, nunha manifestaci¨®n, nun acto pol¨ªtico, nunha reuni¨®n familiar. En todos eles adoita soar un poema de Pondal recitado ao comp¨¢s marcado por Veiga. Un himno, un orgullo, un protocolo, unha canci¨®n popular, segundo quen o sinta. Catorce representantes da cultura galega explican que significa para eles.

A resposta que tira o himno de diversas figuras do pa¨ªs apela, en moitas ocasi¨®ns, ao sentimento, pero hai quen prefire acudir ¨¢ defensa do legal. ? o caso de Xos¨¦ Manuel Beiras, catedr¨¢tico de Econom¨ªa, que sost¨¦n que a cuesti¨®n "non ¨¦ de opini¨®n" sen¨®n "de se se respecta ou non a Lei de S¨ªmbolos e a consideraci¨®n de Galiza na Constituci¨®n como nacionalidade hist¨®rica". Beiras preg¨²ntase que pasar¨ªa "con franquistas e golpistas" se en vez do noso se cuestionase a "bandeira espa?ola ou a Marcha Real".

Como s¨ªmbolo galego, hai quen se refire ao himno como tal, esquecendo a base po¨¦tica escrita por Eduardo Pondal. Celia Torres, directora de promoci¨®n de Edici¨®ns Xerais, def¨ªneo como "un s¨ªmbolo necesario para manifestar a unidade, a alegr¨ªa ou a coraxe de todos. Que escoitariamos no vindeiro partido da Selecci¨®n Galega de f¨²tbol? Que soar¨ªa cando volva Ferr¨ªn de recoller o premio Nobel? Que cantariamos se milleiros de galegos e galegas tiv¨¦semos que nos xuntar de novo no Obradoiro para defender a dignidade do noso pa¨ªs?", preg¨²ntase.

Para Francisco Rodr¨ªguez, catedr¨¢tico de Literatura e deputado do BNG no Congreso, sup¨®n "a manifestaci¨®n musical" dun pobo "con vontade nacional". Defende que "non ¨¦ un himno marcial nin agresivo; a letra ¨¦ po¨¦tica, ao mellor de m¨¢is, e tam¨¦n esperanzadora", e "representa un dos alicerces emocionais e cognitivos sobre n¨®s mesmos. V¨¦n moi ben co?ecelo e cantalo, a calquera idade. Fainos moita falla o canto colectivo e se ten alg¨²n sentido de acci¨®n para mellorar, estupendo. Desde logo, non estamos sobrados destas pr¨¢cticas, m¨¢is ben orfos e desamparados".

?s connotaci¨®ns pol¨ªticas tampouco escapa Pedro Arias, profesor na Facultade de Econ¨®micas de Santiago e articulista, quen afirma que para quen aprendeu o himno na dictadura, como fixo el, "apena velo hoxe asociado ¨¢ imposici¨®n e adoutrinamento na idade da inocencia. Unha banalidade do novo poder que pretende inverter a tortilla da historia". Arias, ao igual que Rodr¨ªguez, ref¨ªrese ¨¢ pol¨¦mica sobre se se debe ensinar nas galescolas o himno aos rapaces de ata tres anos: "As paix¨®ns da identidade te?en que fraguarse na liberdade, nos anos de madurez e desde a vontade de integraci¨®n colectiva", argumenta.

Xos¨¦ Ram¨®n Barreiro Fern¨¢ndez, historiador e presidente da Real Academia Galega, destaca que o himno "non naceu dunha decisi¨®n pol¨ªtica sen¨®n da feliz concorrencia dunha demanda social, a decisiva intervenci¨®n da Galicia emigrante, a letra do mellor poeta de Galicia, Pondal, e a m¨²sica dun gran mestre como Veiga". Def¨¦ndeo porque "durante case cen anos funcionou como un s¨ªmbolo da galeguidade". "Asumido polo pobo, xa podemos dicir que ¨¦ coautor do mesmo modificando, ¨¢ s¨²a maneira, como sucedeu con outras canci¨®ns populares, a letra inicial. O himno debe ser considerado s¨® como a expresi¨®n dun sentimento nacional e, por iso, non ¨¦ doado facer unha interpretaci¨®n literal da letra".

Fuxir de himnos fachendosos "despois de d¨¦cadas de imposici¨®n de himnos patrios", pide o escritor e xornalista Ant¨®n Lopo, que define o s¨ªmbolo galego como "enigm¨¢tico, ondulante, existencial". "G¨²stame cando cantan o himno de Pondal e Veiga nas festas, nas reuni¨®ns familiares, cando xurde espontaneamente -como unha metralla t¨¦rmica- ou cando o abanean os ebrios nas romer¨ªas e a¨ªnda me sorprende a timidez do himno nos actos pol¨ªticos, nos m¨ªtins; ese candor co que o cantan mesmo os activistas radicais", sost¨¦n. "Ten as caracter¨ªsticas das grandes achegas rom¨¢nticas, como o himno da Internacional ten a poderosa fascinaci¨®n do colectivo".

Lazo de uni¨®n e protecci¨®n dun colectivo ¨¦ a visi¨®n da coordinadora de Danza Esc¨¦nica Galega, Branca Novo: "? terra, non paisaxe, ¨¦ a emoci¨®n que nos ergue no colectivo; o libre canto, a dimensi¨®n m¨ªtica e o so?o po¨¦tico resistente que nos garda como lingua-pobo".

Entendido como a uni¨®n da m¨²sica e da poes¨ªa nun, desde a Orquestra de C¨¢mara Galega o seu director, Roxelio Groba, destaca que "o contido musical non subli?a a sem¨¢ntica concreta dos versos". "Semella", engade "que o autor mindoniense adoptou unha actitude compositiva m¨¢is constructivista, m¨¢is clasicista que rom¨¢ntica, que reflicte unha mesurada predisposici¨®n de s¨®lido celme nacionalista, pero proclive a mitigar o ¨¦nfase. Cando Pondal interroga, Veiga am¨®sase solemne e rexeita a intensidade ¨¦pica dun himno como o franc¨¦s, para compartir a relixiosidade luterana que caracteriza aos himnos de certos pa¨ªses europeos. Da parte po¨¦tica e das s¨²as cualidades s¨® caben louvanzas ". Grova reafirma o papel do himno: "Hai unha pasaxe que adquire unha apaixoante actualidade: 'os tempos son chegados'. Si. Os tempos son chegados de que a naz¨®n de Breog¨¢n adquira a lexitimidade estatutaria que aos galegos nos permita cantar ceibe e intensamente as verbas da primeira cantata galega".

Do lado da letra -e da s¨²a oscuridade para a comprensi¨®n- sit¨²ase a artista viguesa Carme Nogueira, que lembra que a aprendeu de pequena e sempre a relacionou cunha imaxe concreta: "A personificaci¨®n da natureza, as ¨¢rbores falando, o lugar como movemento, unha idea de natureza coa que a¨ªnda agora me sinto identificada". Nembargantes, ela non acababa de comprender a segunda parte do himno, a parte "dos fillos de Breog¨¢n" que define como "uns personaxes alleos que chegaban doutro lugar". "A¨ªnda agora sigo sendo m¨¢is ben ¨¢rbore", reaf¨ªrmase.

"Do himno g¨²stame que se xestase ao outro lado do Atl¨¢ntico, auspiciado por colectivos de paisanos ¨¢ marxe dun Estado culpable do atraso que os condenara ¨¢ emigraci¨®n", expresa o escritor e xefe do Servizo de Cultura da TVG, Lu¨ªs Rei N¨²?ez . "Tam¨¦n me gusta que o poema de Pondal irrompese case de rebote, con grallas e polis¨¦mico. E g¨²stame que Veiga o arroupase cunha m¨²sica tan dif¨ªcil de cantar, e o que m¨¢is me gusta ¨¦ que, malia nacer para a entelequia dunha Galicia s¨® enso?ada, lograse sobrevivir ¨¢s prohibici¨®ns das ditaduras". Como desexo de futuro para o himno, Rei N¨²?ez agarda que "sobreviva aos que o cantan co pu?o en alto e, sobre todo, aos que preferir¨ªan impo?ernos o do Real Madrid".

O xornalista e escritor Arturo Lezcano defende a inocencia do s¨ªmbolo galego: "O noso himno non ¨¦ guerreiro, non ¨¦ xen¨®fobo, non ¨¦ etnoc¨¦ntrico". E, orgulloso del, sost¨¦n que "¨¦, se cadra, o de m¨¢is bela letra do mundo, quizais porque o grande bardo non cantou para un himno. Un himno que nin sequera berra explicitamente Galiza. O himno da naz¨®n de Breog¨¢n, que han partillar todos os bos e xenerosos".

Para Dami¨¢n Villala¨ªn, editor e xornalista, en "asuntos h¨ªmnicos" prefire a Marsellesa, a Internacional e o Himno ¨¢ Alegr¨ªa ao galego, todos eles "cantos paneuropeos de liberdade e de xustiza" a pesar de que lle ten "cari?o" ao galego. "G¨²stame o seu pintoresquismo ossi¨¢nico e septentrional e disg¨²stame a parte vitimista", explica. S¨¢beo enteiro, pero s¨® o canta "en ocasi¨®ns de solidariedade comunal, nunca como exaltaci¨®n patri¨®tica. No himno espa?ol valoro o que outros deploran: que non ten letra".

Pero s¨ªmbolos e himnos, en xeral, non suscitan simpat¨ªa onde queira que vaian. A escritora Anxos Sumai non cre en "estados nin nos s¨ªmbolos que os resumen e os identifican, nin no cerimonial que fai bicar bandeiras, reverenciar escudos e exaltar un himno, pero si me interesan a paix¨®n, a loita e os so?os que lles deron forma". Afirma que cantar un himno pode significar "unha forma de rebeli¨®n, un enfrontamento ¨¢s imposici¨®ns alleas -sexan patri¨®ticas ou persoais- e unha reivindicaci¨®n da identidade", pero cando non hai "algo detr¨¢s" e se institucionalizan "perden sentido". Confesa, nembargantes, que en certas ocasi¨®ns non pode evitar "unha certa emoci¨®n" ao escoitalo, quizais "porque Veiga e Pondal elaboraron un caldo m¨ªtico no que podemos reco?ecer algo de n¨®s, algo com¨²n", pero non ¨¦ unha emoci¨®n distinta, sost¨¦n, a que lle provocan "temas como The Wall ou Honky tonk women, ou mesmo a Marsellesa na pel¨ªcula Casablanca".

A tam¨¦n escritora e directora da Galer¨ªa Sargadelos na Coru?a, Yolanda Casta?o, que se define como amante dos "poemas, sen donos nin bandeiras", di que non lle van os himnos. "Ning¨²n. ? algo persoal. Sen acritude, sen sa?a. Por fermoso que sexa, mesmo con letra de poema. Non me pon. Nin sequera o da mi?a terra que ¨¦ a terra que adoro. Non creo que un pa¨ªs se ame con m¨¢is forza por cantalo". Prefire cantar "calquera outra cousa. Algo de Marful, ou mesmo o Miudi?o. Tam¨¦n son cultura galega", argumenta.