Outras ideas, outro galeguismo

As ideas sobre cultura, sociedade, pol¨ªtica que se expresan en galego viven at¨¦ tal punto nun universo propio que mesmo contaminan a lingua, as¨ª o galego ¨¦ visto pola sociedade como unha lingua con ideolox¨ªa: o "galeguismo", o "esquerdismo" ou as d¨²as cousas xuntas. Ese feixe de ideas ¨¦ internamente diverso, ¨¦ un mundo rico, f¨¦rtil, moderno en varios aspectos, por¨¦n, hai un rasgo que o domina: a autocompracencia autoxustificadora, o complexo de v¨ªtima que empece ser autocr¨ªtico. E de aqu¨ª deriva a incapacidade de actualizarse historicamente.

O galeguismo hoxe ¨¦ un mundo aut¨®nomo e levitante, tecido coas complicidades, medo?ento, refuxiado na ideolox¨ªa para non afrontar o noso tempo, o mundo.

O nacionalismo galego debe abandonar de vez a visi¨®n grandilocuente que ten de si mesmo

O galego ¨¦ a lingua natural da Galiza, mais o castel¨¢n non ¨¦ unha lingua calquera

Historicamente a literatura foi tronco e nervo do galeguismo, agora est¨¢ a ser un t¨®xico; para ser unha corrente c¨ªvica plena o galeguismo non pode encerrarse nunha visi¨®n literaria, nun c¨®modo limbo. Son a Espa?a e Galiza iguais que no ano 75? Iguais que antes da Uni¨®n Europea? Como cando hab¨ªa Banco de Espa?a e peseta, ex¨¦rcito nacional de leva obrigatoria, alf¨¢ndegas e gardas civ¨ªs nas fronteiras estatais? ? o mundo igual ao de antes da queda da URSS? Os discursos nacionais e as estratexias que procuran xustiza hoxe deben contestar con humildade a esas preguntas ou entrar¨¢n nun cami?o sen sa¨ªda; ou xa est¨¢n. O nacionalismo galego debe aceptar que a queda da URSS e o modelo sovi¨¦tico, fracasaron do seu propio fracaso. E os cascallos que ficaron onde aquela utop¨ªa son pouco ¨²tiles ¨¢ humanidade.

Existiu colonialismo, existen pol¨ªticas imperialistas: Irak, Palestina, T¨ªbet, a man de Estados Unidos, Francia, China en ?frica... Mais os dominadores xa non precisan do colonialismo cl¨¢sico, as relaci¨®ns de dominio e explotaci¨®n funcionan dun modo m¨¢is complexo, org¨¢nico e eficaz, pois formamos todos un ¨²nico corpo mundial e os conflitos est¨¢n xa todos dentro de n¨®s. Aceptar a realidade obriga a falar claro da organizaci¨®n da econom¨ªa, non se pode dicir unha cousa e facer a contraria se un quere ser tomado a serio pola sociedade. Hai unha esquerda na Galiza, e por extensi¨®n o nacionalismo galego, que a¨ªnda ten que pensar que facer coa idea da revoluci¨®n. Reco?ecer o mundo existente non obriga a ser de dereitas, o mundo est¨¢ como est¨¢ para ser transformado nun mundo m¨¢is xusto.

E, sobre todo, o nacionalismo galego debe abandonar de vez a visi¨®n grandilocuente que ten de si mesmo. Na II Rep¨²blica o galeguismo pol¨ªtico foi quen a liderar un proceso hist¨®rico, a loita pola autonom¨ªa; o nacionalismo debe reco?ecer a evidencia de que non interviu de forma decisiva nos procesos pol¨ªticos e socieocon¨®micos que modelaron a Galiza actual: democracia, autonom¨ªa, UE... A maior parte del estivo ¨¢ marxe ou enfrentouse a eles, foron outras correntes pol¨ªticas as que os conduciron, o nacionalismo foi testemu?al a trav¨¦s de figuras ou organizaci¨®ns que non son centrais no BNG.

De a¨ª esas ambivalencias coa autonom¨ªa e a construci¨®n da Europa. A sociedade galega deulle ao nacionalismo un capital humano valios¨ªsimo, a xente m¨¢is rebelde, animosa, comprometida, sobre todo a xuventude. Con iso fixo pol¨ªticas de resistencia, que paliaron ataques a intereses nosos concretos, pol¨ªticas defensivas. Tendo tan grande riqueza humana, hai que conclu¨ªr que faltou intelixencia pol¨ªtica e visi¨®n hist¨®rica. Leva d¨¦cadas a remolque da historia.

DURA LINGUA, D?AS LINGUAS

E o pensamento sobre a lingua, que ten un papel tan importante no galeguismo, est¨¢ completamente obsoleto, f¨®ra de ¨¦poca e completamente ¨¢ defensiva, encerrado en consignas. Hai que escoitar a realidade social (mesmo hai que considerar as obxecci¨®ns dos obxectores, al¨¦n do indud¨¢bel integrismo que conte?en, non hai m¨¢is remedio que consideralas). Analizamos a presenza do castel¨¢n entre n¨®s como imposici¨®n imperialista e colonial, e foino historicamente, padec¨¦ronse pol¨ªticas para facer desaparecer a Galiza como reino efectivo e para reducir planificadamente o galego de lingua do pa¨ªs a xerga de paisanos. A¨ªnda non fixemos a necesaria experiencia terap¨¦utica de botar f¨®ra o que ten sido e mais ¨¦ o ser galego falante, vivir connotado remarcadamente como galego, esas experiencias de humillaci¨®n e de destruci¨®n da identidade personal. Necesit¨¢molo, ¨¦ terap¨¦utico, sen que iso nos dete?a na autoxustificaci¨®n e o vitimismo.

Con todo, o castel¨¢n xa non precisa da imposici¨®n para trunfar, agora son os galegos e galegas os que o procuran, os que abandonan en canto poden as nosas palabras, mesmo o sotaque, para asimilarse como castel¨¢nfalantes. ? por algo. Emular, copiar ¨¦ un mecanismo de melloramento que ten a nosa especie. Hoxe a nosa xente copia os modelos sociais dominantes, o que ve na televisi¨®n, os modelos que trunfan na nosa sociedade aculturizada. E con iso temos que competir. Competir ¨¦ ofrecer un producto mellor, algo m¨¢is atractivo e que ofreza viabilidade e progreso personal e social. Ou iso ou nada.

Sempre ¨¦ complicada a coexistencia de d¨²as linguas na mesma sociedade, loitan. O galego ¨¦ a lingua da Galiza, mais o castel¨¢n non ¨¦ unha lingua calquera en ning¨²n sentido. Hoxe ¨¦ unha evidencia social abrumadora entre n¨®s, abonda escoitar ¨¢ xente: non ¨¦ unha lingua estranxeira en absoluto, non sendo no plano da ideolox¨ªa.

E para comprender sen autoenganos a relaci¨®n que pode ter o galego co castel¨¢n, hai que aceptar que o espa?ol ¨¦ unha lingua distinta ao euskaro, o fin¨¦s, ou o polaco, que s¨® se fala en Polonia por polacos, ou que o italiano, cun grande pasado literario e que foi en Europa lingua de cultura; distinto que o franc¨¦s, falado en Francia e parte de ?frica e cunha tradici¨®n cultural enorme... Tampouco o espa?ol ¨¦ o de hai corenta anos, o da Espa?a encerrada de Franco, ignorante, atrasada, de costas a Europa. Aquela era unha lingua de trinta e tantos mill¨®ns de espa?ois, unha lingua dun estado naci¨®n. Coa democracia, a entrada na Europa e o medre econ¨®mico o Estado espa?ol ga?ou prestixio e espazo no mundo e ga?ou influencia en Am¨¦rica. Isto reforzou o papel e a importancia do castel¨¢n. Non ¨¦ unha lingua calquera: ¨¦ a terceira lingua en falantes do mundo e cada vez m¨¢is estudada na Europa, onde come o terreo do franc¨¦s e italiano como segunda lingua. Nada m¨¢is e nada menos.

? unha das grandes linguas do planeta en cifras, tam¨¦n potencia cultural. Espa?a como conxunto ¨¦o: Vel¨¢zquez, Goya, Picasso... A literatura en castel¨¢n ¨¦ dunha riqueza enorme: La Celestina, Don Quijote, San Juan de la Cruz, La vida es sue?o, Quevedo, En las orillas del Sar, C¨¦sar Vallejo, Lorca, Valle... E esta Espa?a europea, desmarcada das pol¨ªticas imperialistas, cun goberno paritario ¨¦ vista con interese no mundo. O castel¨¢n ¨¦ a lingua desa potencia. Para ben e para mal temos que tratar cunha lingua as¨ª, cun dobre car¨¢cter para n¨®s: ¨¦ un instrumento moi valioso ao noso dispor e tam¨¦n ¨¦ unha m¨¢quina de colonizar culturalmente.

E para conseguir algo hai que parar e constatar que os galegofalantes somos unha minor¨ªa no noso propio pa¨ªs, iso ¨¦ evident¨ªsismo nas cidades. E as pol¨ªticas que se pensen deber¨¢n ser para protexer a esa minor¨ªa. Asum¨¢molo, o galego como lingua social, xa non digo nacional, est¨¢ nunha situaci¨®n hist¨®rica ag¨®nica. Afront¨¦molo.

DENTRO, F?RA, CON, EN ESPA?A

E afrontemos a nosa relaci¨®n con Espa?a ou en Espa?a. As relaci¨®ns puramente bilaterais son unha construcci¨®n metaf¨ªsica irreal, pois son posibeis relaci¨®ns federais, mesmo confederais, mais non unha relaci¨®n entre entes separados: a Galiza existe en por si de certas maneiras e as¨ª podemos falar de Galiza e de Espa?a, mais a Galiza existe en Espa?a de moitos modos, bos e malos.

Deb¨¦ramos deixar frases goras que est¨¢n a anos luz da realidade social, das realidades humanas. Desde a Galiza, desde o galeguismo, ademais de pensarnos na Europa hai que pensar as relaci¨®ns coa Espa?a e na Espa?a, na actual pertenza a un Estado. Logo de estudar os n¨²meros e preguntarnos cal ¨¦ a nosa posici¨®n: somos estranxeiros a esa realidade humana e pol¨ªtica? Somos parte? Estamos a¨ª malia non sermos de a¨ª? Estes cidad¨¢ns e cidad¨¢s que vivimos aqu¨ª, con esta perspectiva e intereses, esta cultura, esta historia e esta lingua, temos dereito a esixir reco?ecemento para n¨®s, para as nosas identidades? E que poden agardar de n¨®s os demais cidad¨¢ns do Estado? Lealtade a un pacto de convivencia? Cales ser¨ªan as condici¨®ns? M¨¢is al¨® das conveniencias, temos lazos de irmandade con eles?