"Os galegos temos unha cabeza que pensa no futuro"

"Son de aldea: nac¨ªn na casa dos meus av¨®s, unha casa onde a xente nace e morre e iso ¨¦ un privilexio", di Mart¨ªnez (O Couto, Ponteceso, 1972) A mostra A grande transformaci¨®n. Arte e maxia t¨¢ctica, unha coproduci¨®n entre o Frankfurter Kunstverein e o Museo de Arte Contempor¨¢nea de Vigo (Marco), tr¨¢ea de volta a Galicia.

Pregunta. Cal ¨¦ a relaci¨®n entre maxia e arte contempor¨¢nea?

Resposta. Esta exposici¨®n pecha un ciclo de tres grandes mostras colectivas no Frankfurt Kunstverein, que dirixo ata mediados do ano que v¨¦n. A primera exploraba a relaci¨®n entre as vangardas dos 70 e a arte contempor¨¢nea, ao redor da posibilidade de que a arte conceptual sirva para expandir a nosa idea do imaxinario social, de ata que punto somos quen de inventar o que realmente imaxinamos. A segunda xiraba en torno ¨¢ idea do amateur ou de c¨®mo desde a forza individual recompilamos materiais para recompo?er a materialidade do mundo e verquer un contido novo sobre o que facemos. E esta terceira ¨¦ como podemos falarmos do pol¨ªtico sen empregar os par¨¢metros cl¨¢sicos de acci¨®n directa, cr¨ªtica institucional ou acci¨®n pol¨ªtica tomados da tradici¨®n marxista.

"Nestas sociedades nas que todo val, os artistas son fundamentais"

"Un enxe?eiro da Siemens ¨¦ m¨¢is alleo na aldea que un artista"

"A m¨¢quina do contempor¨¢neo ¨¦ especialmente ¨²til para Galicia"

P. As tres afondan na actitude do artista fronte ao seu contexto.

R. Revelan a necesidade que temos de tentar anovar vocabularios para entender o que a arte contempor¨¢nea fai e a s¨²a relevancia na sociedade actual. Por iso a maxia, un concepto lateral ¨¢ historia da arte ¨¦, con todo, importante. Outravolta, os artistas queren comprender os ecos da modernidade. O proxecto moderno ¨¦ b¨¢sico para entender o presente porque presup¨®n que o futuro ¨¦ emancipador: ¨¦ a idea de progreso, de que hai un antes e un despois, e de que ese despois ser¨¢ mellor, como na tradici¨®n xudeocristi¨¢. O proxecto moderno entra en crise: hai moitos futuros e, ademais, sabemos que o futuro promete e despois non cumpre. Para moitos artistas iso ¨¦ unha escusa para meterse nas fendas do proxecto. Na formulaci¨®n de novas propostas, pensei que a maxia era moi interesante: primeiro arrep¨ªa e despois conleva certo desprecio antiacad¨¦mico. Nos ¨²ltimos anos, varios especialistas est¨¢monos decatando de que hai unha volta ao interese pola relaci¨®n entre o visible, o racional e o oculto e por conceptos como o de poder, co?ecemento e mediaci¨®n.

P. A que se refire o t¨ªtulo?

R. Est¨¢ tirado dun tratado de econom¨ªa de Karl Polanyi que alude ¨¢ grande transformaci¨®n que sobrev¨¦n en todo o mundo logo da Segunda Guerra Mundial. Polanyi ¨¦ un dos primeiros analistas que introduce o concepto de globalizaci¨®n. Por unha parte, necesitamos un cambio; por outra, xa non ¨¦ posible crer nas grandes revoluci¨®ns. As¨ª que, a partir de agora, os cambios ter¨¢n que acontecer a pequena escala. ? moi curioso escoitar dicir ¨¢ xente iso de que "esta crise vai po?er as cousas no seu sitio". A crise ¨¦ un concepto moi abstracto pero as persoas as¨²meno como algo que ten un efecto sobre a realidade, como unha forza. Ese pensamento ¨¦ moi pr¨®ximo a esta exposici¨®n: pensamos as¨ª.

P. Est¨¢n os artistas propo?endo unha nova espiritualidade en tempos de crise?

R. En absoluto. ? unha escusa para artellar mecanismos de pensamento. A exposici¨®n non est¨¢ nin a favor nin en contra da maxia, que ¨¦ un factor que serve para descubrir que o sobrenatural tam¨¦n forma parte de como pensamos o mundo. As sociedades democr¨¢ticas contempor¨¢neas aspiran a ter o m¨¢ximo control sobre as cousas, pero en ¨¦pocas de crise todo son d¨²bidas. O que c¨®mpre pensar ¨¦ que aquilo que se nos escapa non ¨¦ necesariamente malo, sen¨®n un espazo m¨¢is, un espazo imaxinativo.

P. Como entende o achegamento da arte contempor¨¢nea ao p¨²blico?

R. Para min hai d¨²as claves: rigor e entusiasmo cr¨ªtico. A interlocuci¨®n co p¨²blico sempre ten que estar realizada desde o rigor, a investigaci¨®n e o convencemento de que o espectador dun centro de arte non ¨¦ un consumidor, non lle hai que vender nada. A popularizaci¨®n non conduce a nada, sen¨®n o rigor, os argumentos e un vocabulario ponderado que a xente poida entender. Non significa que o p¨²blico te?a que dar a raz¨®n, antes ben tr¨¢tase de convidalos a que se afagan a visitarnos para que poidan emitir o seu xu¨ªzo, e a¨ª cadaqu¨¦n saber¨¢ de que se sinte m¨¢is pr¨®ximo. O costume ¨¦ moito m¨¢is importante c¨¢s cantidades; hogano, non me importa canta xente vai sen¨®n cada canto ve?en. Cero cinismo, entusiasmo cr¨ªtico. O cinismo ¨¦ a ausencia de pensamento. A mi?a confianza nos artistas ¨¦ ilimitada porque son un sector absolutamente necesario. Imaxinen unha sociedade sen artistas! O artista ¨¦ unha figura, grazas a Deus, que est¨¢ f¨®ra das estructuras superreguladas das nosas sociedades e, polo tanto, ¨¦ indispens¨¢bel para entendelas. ? quen de ser libre para se introducir en moitos mundos e analizalos coas materialidades que crea. Nestas sociedades nas que todo val para todo, ¨¦ m¨¢is fundamental ca nunca que existan estes axentes dobres.

P. E con estes argumentos ¨¦ como chega o seu primeiro traballo en Galicia...

R. ...que me fai moit¨ªsima ilusi¨®n! I?aki [Mart¨ªnez Antelo, o director do Marco] tivo a deferencia de vir a Francfort e co?ecer o noso traballo. O feito de que te valore un colega de profesi¨®n xa ¨¦ indicador dun cambio, de que existe unha xeraci¨®n neste pa¨ªs que se apoia sen perder o esp¨ªrito cr¨ªtico. Esta coproduci¨®n tam¨¦n ¨¦ unha honra porque o Marco ¨¦ un museo moi rigoroso que ten conseguido situar como valor ¨¢ arte contempor¨¢nea. Instituci¨®ns como esta son as que realmente poden establecer lazos de confianza cunha poboaci¨®n que non ¨¦ desconfiada. Eu, que s¨® podo falar da Galicia rural, vexo que na mi?a aldea se poden facer moitos proxectos art¨ªsticos. Un enxe?eiro da Siemens nun BMW ¨¦ m¨¢is alleo no campo ca un artista. A sociedade galega est¨¢ afeita aos cambios, t¨¦?eno sobrevivido todo e sempre consiguen reinventarse. Sempre se nos vencella cunha sorte de tremendismo nost¨¢lxico que nos remite ao pasado, cando os galegos temos unha cabeza que pensa no futuro: aos nosos devanceiros non s¨® a miseria os empurrou a Su¨ªza ou a Am¨¦rica. Ao mellor o problema ¨¦ que non nos sabemos vender, e o mundo pensa que estamos ancorados no pasado durminte. A m¨¢quina do contempor¨¢neo ab¨®canos ao futuro, por iso ¨¦ especialmente ¨²til para Galicia.

P. Como foi quen de convencer ao dono dunha cadea de centros comerciais en Nova York para que apoiase economicamente un proxecto art¨ªstico nunha antiga escola de billar?

R. Resulta que esa persoa viv¨ªa no mesmo barrio de Brooklyn onde n¨®s traballamos. Enteir¨¢monos do enderezo e fomos falar con el ¨¢ s¨²a casa. Sinxelo!

P. Conta cun novo cometido no Macba pero mant¨¦n o compromiso con Francfort.

R. En 2006 pactei un programa de catro anos, que rematar¨¢ o meu sucesor. Este tempo no Frankfurter Kunstverein foi fant¨¢stico e moi duro ¨¢ vez, porque tiven que coller as rendas da administraci¨®n e da xesti¨®n. T¨¦?olle moito cari?o e respecto a todo o equipo, co que agardo non perder o contacto. De non ser porque o Macba me fai moita ilusi¨®n non marchar¨ªa dal¨ª.