"As leis non est¨¢n por riba do paso do tempo"

Cos primeiros resultados visibles, Lourenzo Fern¨¢ndez Prieto (A Devesa, 1961), director do proxecto interuniversitario As v¨ªtimas, os nomes, as voces e os lugares, remarca que o compromiso coa investigaci¨®n "transcende Gobernos". Queda "definir" como, cando e onde estar¨¢ o Centro da Memoria.

Pregunta. Que balance fai do proxecto?

Resposta. Bastante positivo, tanto se falamos de resultados como da s¨²a percepci¨®n noutros ¨¢mbitos de investigaci¨®n. F¨®ra apr¨¦zase o que estamos a facer aqu¨ª. Os datos que temos

[m¨¢is de 16.000 represaliados, 4.396 asasinados e unha cartograf¨ªa con 305 espazos de represi¨®n, 26 foxas e 11 fondeadeiros de cad¨¢veres, con 6.000 imaxes e un fondo oral de 417 entrevistas] son un punto de partida.

"O baleiro legal das foxas proba que temos un problema co pasado" "

Anular as causas do franquismo non deber¨ªa resultar traum¨¢tico"

"O noso fondo oral sobre a guerra ¨¦ o m¨¢is importante do mundo"

P. Tam¨¦n acoutan o tipo de represi¨®n exercida en Galicia.

R. Galicia era un territorio bastante republicano desde o punto de vista do poder. Sempre o destacaban Castelao ou Casares Quiroga, e ao primeiro non se entend¨ªa. O golpe de Estado est¨¢ preparado para romper ese poder. Hoxe deb¨¢tese se ¨¦ posible chamarlle xenocidio ou non, pero a l¨®xica do terror evid¨¦nciaa o propio mecanismo represivo: as mortes dos dirixentes co?ecidos ens¨ªnanse, non se agochan, nunha especie de picota medieval para evitar a resistencia. Que Galicia, nesas circunstancias, sexa un territorio de fuxidos tam¨¦n obriga a pensar. A guerra dura 15 d¨ªas, pero son 15 anos de posguerra armada. Por comparala coa doutros territorios, haber¨ªa que comparala con Granada ou Sevilla.

P. A Universidade chegou un pouco tarde ¨¢ Guerra Civil...

R. Eu negar¨ªa iso. A universidade catal¨¢ nos anos 70 xa fixera a maior¨ªa dos traballos sobre a represi¨®n, o que ocorre ¨¦ que o departamento de Historia Contempor¨¢nea en Barcelona era moi potente. ? como pedir contas dos 80 aos departamentos de F¨ªsica Cu¨¢ntica... O interese pola memoria, en Espa?a, ¨¦ moi forte agora, na xeraci¨®n dos netos, pero non o foi na dos fillos. Iso ¨¦ unha realidade estatal, a¨ªnda que haxa que remarcar a precocidade catal¨¢. O primeiro traballo que hai sobre a guerrilla en Galicia publ¨ªcao o alem¨¢n Hartmut Heine en 1980, e non hab¨ªa nada igual en Espa?a, igual que non hab¨ªa asociaci¨®ns pola memoria nin apoio institucional. Pero desde a academia e as editoriais si se lle prestaba atenci¨®n ao tema.

P. Sobre todo por parte dos investigadores locais.

R. Nuevo, Lamela, Li?ares ou Agrafoxo traballaban xa nos 90, canda a Universidade. Pero ¨¦ a ruptura dun molde o que leva a memoria ¨¢ prensa. Declarar 2006 Ano da Memoria converteu en importante o que era unha vergo?a. Aqu¨ª desenterr¨¢ronse cad¨¢veres m¨¢is al¨¢ da posguerra, non conv¨¦n esquecelo.

P. A continuidade e a ambici¨®n do proxecto non depende dos cambios no gabinete, non?

R. O compromiso ¨¦ evidente, e iso transcende Gobernos. A intenci¨®n do proxecto era atender a demanda social e constitu¨ªr un espazo de documentaci¨®n, investigaci¨®n e divulgaci¨®n que se chame Centro da Memoria. Hai que definilo, pero o centro est¨¢ na mesma concepci¨®n do proxecto: investigamos do 36 ao 39, queda o franquismo, e a cantidade de informaci¨®n acumulada non admite o curtopracismo. Non se pode abandonar aqu¨ª. Sobre o franquismo hai traballos en Catalu?a, pero al¨ª te?en unha Direcci¨®n Xeral s¨® para iso. Aqu¨ª hai un apoio inestimable da Direcci¨®n Xeral de Cultura que est¨¢ dando os seus froitos. S¨® as entrevistas converten o noso fondo oral no m¨¢is importante do mundo sobre a Guerra Civil.

P. Se hai vontade pol¨ªtica para constru¨ªr o Centro da Memoria, non haber¨ªa que ampliar o actual equipo de seis investigadores contratados e as achegas do proxecto?

R. O Centro da Memoria debe transcender este convenio. Podemos recorrer a outros fondos, estatais ou europeos, o que tam¨¦n favorece a independencia. E tam¨¦n ¨¦ un espazo de documentaci¨®n; como tal, a morea de informaci¨®n que recollemos fornecer¨¢ todo tipo de investigaci¨®ns. A base de datos sobre as v¨ªtimas hase colgar na web www.oanodamemoria.com.

P. E os lugares da represi¨®n?

R. Temos que aspirar a dignificalos igual que dignificamos ¨¢s v¨ªtimas. Sexa o modelo catal¨¢n, recuperando os espazos da Batalla do Ebro polos dous bandos, ou o das praias do desembarco de Normand¨ªa. Neste sentido, hai que recordar que a discusi¨®n aqu¨ª est¨¢ empezando... A ¨²nica tumba da Guerra Civil segue sendo a de Franco.

P. A iniciativa de Garz¨®n, non evidencia as dificultades do movemento da memoria ¨¢ hora de equilibrar a campa?a en contra da dereita e esixirlle ao Goberno que cumpra o prometido?

R. Eu formular¨ªao ao rev¨¦s: por que o poder xudicial nunca interveu neste asunto? Obteremos respostas e comprenderemos por que chega agora.

P. Alg¨²ns autos xudiciais seguen sen favorecer o traballo dos historiadores.

R. A investigaci¨®n acaba chegando ¨¢s familias, e iso ¨¦ complexo. Os libros de Suso de Toro ou Almudena Grandes, por exemplo, po?en o dedo na chaga sobre que significa de verdade mirar o pasado. Se chegas a¨ª, houbo dous bandos, unha loita fratricida... Pero as leis non est¨¢n por riba do paso do tempo. Non hai nada inmutable.

P. E a Lei de Amnist¨ªa?

R. ? unha lei dun momento concreto, feita por unha sociedade que ti?a esa necesidade. A actual ten outras e unha Lei da Memoria que a min non me acaba de gustar polo que non fixo: anular as causas xudiciais do franquismo. Non ¨¦ que haxa que perseguir os represores vivos, porque os tempos de Simon Wiesenthal pasaron, pero anular estas causas non deber¨ªa resultar traum¨¢tico. Eu non son xurista, pero oco legal existe. Por esa v¨ªa si que c¨®mpre facer pol¨ªtica da memoria, a que contrib¨²e a eliminar t¨®picos como que a dereita ¨¦ herdeira do franquismo. Aqu¨ª hab¨ªa unha dereita que tam¨¦n foi arrasada. Dentro da CEDA estaba Manuel Jim¨¦nez Hern¨¢ndez, por exemplo, pai pol¨ªtico de Felipe Gonz¨¢lez e Alfonso Guerra...

P. A recente condena do franquismo no Parlamento galego orixinou un certo desencontro entre G¨¦nova, o PPdG e o presidente fundador.

R. A aprobaci¨®n desa resoluci¨®n por parte do PP galego certifica o dito: o proxecto As v¨ªtimas... est¨¢ por riba das contixencias dun cambio de Goberno. O balbordo no PP ¨¦ l¨®xico. Para eles ¨¦ asumir unha posici¨®n renovadora, sen complexos.

P. Por que non se coordinan os traballos de identificaci¨®n e exhumaci¨®n de cad¨¢veres?

R. Igual que desenterrar non ¨¦ identificar, rescatar ¨®sos para enterralos como ¨¦ o debido tampouco ¨¦ facer historia. Ten un valor humanitario, pero n¨®s non traballamos sobre as foxas. O das foxas iniciouse hai sete anos cun baleiro legal, e de momento seguimos igual. Est¨¢nse cubrindo as excavaci¨®ns sen supervisalas. Pode parecer unha acusaci¨®n, pero ¨¦ real. A demostraci¨®n m¨¢is evidente de que temos un problema co pasado.