Opinar nun "pa¨ªs pequeno"

Foi o nacionalismo literario, na acepci¨®n de Xo¨¢n Gonz¨¢lez-Mill¨¢n, o que relegou E direivos eu do mister das cobras, de Manuel Vilanova, no sistema literario de 1980? Mat¨ªzao Ant¨®n Figueroa, introdutor en Galicia das teor¨ªas de Pierre Bourdieu: "Gonz¨¢lez-Mill¨¢n distingu¨ªa entre literatura nacional e nacionalismo literario en alusi¨®n ¨¢ li?a aut¨®noma que parte de Manuel Antonio".

"A li?a dos que non se someten ¨¢s regras do xogo do que pode ser convinte", resume. O autor de Diglosia e texto (1988), que cu?ou daquela a expresi¨®n "filoloxizaci¨®n da cultura", apreza "pasos" cara ¨¢ autonomizaci¨®n da cr¨ªtica literaria. Tam¨¦n os ve El¨ªas Torres, do departamento de Filolox¨ªa Galego-Portuguesa da Universidade de Santiago, que traballa arestora nunha obra que explica a introduci¨®n en Galicia -Gonz¨¢lez-Mill¨¢n- da teor¨ªa de polisistemas do investigador israel¨ª Itamar Even-Zohar, que permite establecer relaci¨®ns entre lingua, literatura e cultura f¨®ra do marco do texto.

"Non se pertence ao sistema literario como a unha c¨¢tedra de mus"

"Iso explica o seu ¨¦xito sen parang¨®n en Galicia, onde o di¨¢logo entre Bourdieu e Even-Zohar resultou moi proveitoso", sintetiza. Outro tema ¨¦ escoitar campo ou sistema literario como se escoita "literatura galega". A Arturo Casas, que traballa no marco emp¨ªrico-sist¨¦mico coas aportaci¨®ns da hermen¨¦utica, res¨²ltalle sorprendente "escoitar escritores de prestixio sinalar que eles non pertencen ao sistema literario, como se iso fose como darse de alta nunha c¨¢tedra de mus". Para Casas, o "bo nivel" da cr¨ªtica ten o lastre dos refugallos do estruturalismo, pero "existe unha vangarda con escasa repercusi¨®n social que se liberou desa condici¨®n". "Dicir sistema literario non ¨¦ dicir 'tingladillo', segue Torres, que fixa o abandono en Soluci¨®ns anticuadas e a industria de ideas (2002). Anticuadas eran, segundo Even-Zohar, as soluci¨®n aportadas para a construci¨®n nacional no caso galego.

Desde outra xeira, Dolores Vilavedra, autora da ¨²ltima Historia da literatura galega (Galaxia, 1999), fala dun "cambio de ciclo" na cr¨ªtica acad¨¦mica. E das v¨ªas de lexitimaci¨®n profesional: "O paradigma funciona mentres segue inspirando discursos anovadores. ? normal que as elites reaccionen cando determinadas ferramentas de an¨¢lise callan dalgunha maneira na sociedade". Non son a benevolencia do discurso de normalizaci¨®n cultural, nin a escasa visibilidade do libro galego, di Vilavedra, as pexas de inicio no labor do cr¨ªtico: "O condicionante principal ¨¦ o tama?o. Nun pa¨ªs pequeno sempre se acaba toupando coa Igrexa". Por parte, opina que a funci¨®n da cr¨ªtica xornal¨ªstica "non ¨¦ separar o gran da palla, sen¨®n informar, orientar, avisar e estimular".

O poeta Manuel Outeiri?o, un dos alicerces da revista A trabe de ouro, recorre a Edward Said para situar a investigaci¨®n nunha ¨¦poca de teor¨ªas viaxeiras: "O m¨¢is interesante en Galicia, con todo, son reelaboraci¨®ns singulares como Lecturas alleas, de Figueroa". A respecto da cr¨ªtica xornal¨ªstica, "historicamente crucial", avisa de que a s¨²a desaparici¨®n "impregnar¨ªa os xornais de propaganda". Por que ¨¢s veces "lle te?en man¨ªa" expl¨ªcao tam¨¦n, como xornalista e cr¨ªtico, Camilo Franco. "Traballamos cun nivel de decodificaci¨®n menos sofisticado por raz¨®ns evidentes", exp¨®n, "pero a intelixencia non se mide por c¨®digos aprior¨ªsticos".

Xes¨²s Manuel Gonz¨¢lez G¨®mez e Xos¨¦ Manuel Eyr¨¦, desde A Nosa Terra, opinan sobre trasvases de autoridade e a dif¨ªcil supervivencia da cr¨ªtica midcult. Gonz¨¢lez G¨®mez, residente en Barcelona, afirma que a cr¨ªtica universitaria est¨¢ "retrasada con respecto ao seu tempo, porque os mortos non responden". E ap¨®n responsabilidades compartidas ¨¢ hora de facer canon e distinguir entre risco e ¨¦xito: "Eu critiquei Crime en Compostela porque me pareceu infame. Ac¨¦ptao todo, pero xerarquiza". Eyr¨¦, que mant¨¦n o blog Ferradura en tr¨¢nsito, conv¨¦n que a cr¨ªtica non existe "se non se manifesta".

Entre o que se manifesta, ademais do traballo do semanario nacionalista e dos case vinte anos do Diario Cultural da Radio Galega, a cr¨ªtica en papel especificamente galega red¨²cese a Protexta. A idea de partida mant¨¦?ena agora Ana Salgado e Aurelio Castro: "Inclu¨ªr voces escritas desde outro lugar, e ir un pouco m¨¢is al¨¢ da cr¨ªtica divulgativa, tirando cara ao pensamento".

Nesoutros lugares non s¨® hai produci¨®n literaria, remarca Casas: "Un ensaio feito aqu¨ª sobre Keats ou sobre narrativas f¨ªlmicas brasileiras ¨¦ tam¨¦n cr¨ªtica galega". Neste punto, bromea Outeiri?o, b¨®tase en falta un despece te¨®rico dos discursos deFeij¨®o. "Est¨¢n cheos de citas, seguro que llos fai un poeta dos 80". Ao tempo, tendo en conta que os telexornais adoitan pechar anunciando promoci¨®ns, gustar¨ªalle "que unha produtora con moita pasta collese Costa Norte/ZFK [a novela de Borraz¨¢s]". "As¨ª ser¨ªa corroborada polo mundo mercantil, que ¨¦ o prioritario".