O gaiteiro de buxo

Fixo os cen e est¨¢ coma un buxo. Emilio Corral ¨¦ rexo, da mesma madeira da que est¨¢n feitas as gaitas que v¨¦n tocando dende hai nove d¨¦cadas. A dureza do material debe pegarse ao m¨²sico, porque outro veterano gaiteiro, Francisco Paradela, tam¨¦n chegou a soprar as velas do centenario. Corral ¨¦ o m¨¢s lonxevo, o mestre dos mestres, e ten melod¨ªa para rato.

Naceu en 1910 na Coru?a. O seu av¨® era gaiteiro, de R¨¢bade (Lugo), e o pai, bo bailar¨ªn, acompa?¨¢bao ao tambor. Con el acaba a estirpe: "Nin os fillos nin os netos seguen a tradici¨®n".

A¨ªnda que a vocaci¨®n lle vai no sangue, a formaci¨®n chegoulle por v¨ªa acad¨¦mica: primeiro aprendeu m¨²sica nas Escolas Populares Gratu¨ªtas, onde estudiaba; logo, xa con dez anos, foille collendo o xeito aos instrumentos, primeiro o clarinete e logo a gaita, a¨ªnda que lle custou temperar o fol. Debutou de cami?o ¨¢ Torre de H¨¦rcules, con motivo dunha excursi¨®n ao faro das escolas Labaca. "Nun brazo levaba a gaita, e noutro a merenda", lembra. De mozote, entrou na agrupaci¨®n C¨¢ntigas da Terra.

Como m¨²sico, viaxou 42 d¨ªas por Colombia, onde lle ofreceron traballo

"A gaita deume alegr¨ªas, pero aos gaiteiros non nos trataban ben"

No tempo da Guerra Civil, mobiliz¨¢rono para traballar na F¨¢brica de Armas, como montador de precisi¨®n. Coas mans serv¨ªa ¨¢ causa franquista e co coraz¨®n ¨¢ republicana: "Polas noites po?¨ªa a radio clandestina e escoitaba falar a Salvador de Madariaga con admiraci¨®n". Por aqueles tempos, non estaba o almac¨¦n para gaitas: "Durante os tres anos da posguerra estiveron prohibidos os bailes". Logo, houbo que vivir ao son do r¨¦xime de Franco.

Corral foi parte da formaci¨®n inicial da Banda da Coru?a, hai m¨¢is de 60 anos. ? o ¨²nico daqueles m¨²sicos que a¨ªnda vive. As¨ª, converteuse en funcionario municipal, en m¨²sico por oposici¨®n. Tocou no grupo de gaitas creado dentro da propia banda coru?esa. "Aquel grupo fora idea do alcalde Alfonso Molina, que era moi afeccionado", lembra. Todos os ver¨¢ns, Molina levaba ao grupo a Mux¨ªa para que actuaran diante de Carmen Polo e as s¨²as amizades: "Franco non che era de romar¨ªas, esa vida social fac¨ªaa a s¨²a muller".

O instrumento foi o seu pasaporte para ver mundo: "Te?o viaxado moito, pero lembro sobre todo unha viaxe de 42 d¨ªas a Colombia". Al¨ª, un rico emigrante de orixe coru?esa prop¨²xolle quedar no pa¨ªs para dar clases, pero rexeitou a oferta. Non foi a ¨²nica ocasi¨®n que tivo de facer as am¨¦ricas grazas ¨¢s s¨²as dotes musicais: "Nos anos 60, Anto?ita Moreno ofreceume un posto na s¨²a compa?¨ªa ga?ando mil pesetas diarias, daquela unha fortuna, pero eu non quer¨ªa marchar para f¨®ra de Galicia".

Si que probou outros escenarios, como parte da orquestra Los Sat¨¦lites e de Los Tamara, pero tivo que deixalo por incompatibilidade coa Banda. Na formaci¨®n municipal coru?esa sempre estivo moi ben considerado. A¨ªnda hoxe, acompa?ado do seu fillo, non perde unha soa actuaci¨®n, xa de espectador. Fai un mes, dedic¨¢ronlle un concerto coma homenaxe polo seu centenario.

Non ¨¦ dos que lle gusta mollar a palleta. Nunca foi gaiteiro de taberna, pero si bo tertuliano. Garda os detalles na memoria como se foran notas escritas nunha partitura, e ensina con orgullo os seus discos. El foi o primeiro en fusionar nunha ¨²nica peza o son de d¨²as gaitas distintas, as d¨²as tocadas por el: "Cousa das mesturas, algo sorprendente na ¨¦poca". Mentres conta esta experiencia, o gaiteiro Pepe Temprano, mestre tam¨¦n do instrumento e visitante asiduo de Corral asinte: "? o gran gaiteiro que nos queda en Galicia; o que fixo no seu momento non o fixera ningu¨¦n, os seus discos foron un referente para todos n¨®s".

A Corral non lle faltan premios, entre os m¨¢is destacables o ga?ado en 1956 no Festival de Llangollen, no Pa¨ªs de Gales, pola s¨²a interpretaci¨®n de Arrech¨¦gate Lourenza, do mestre Farto, e o premio do Festival de Gisors en Normand¨ªa, conseguido no 1961. En 1968, a Real Academia de Belas Artes outorgoulle a medalla Marcial del Adalid, xunto ao seu amigo o gaiteiro Paradela.

Con todo, o mellor reco?ecemento ¨¦ o que lle fixo o membro da Real Academia Galega Sebasti¨¢n Mart¨ªnez-Risco, quen, al¨¢ por 1964, o nomeou Gaiteiro Maior do Reino de Galicia e chegou a asegurar que unha mui?eira interpretada por Corral "deber¨ªa figurar no museo da m¨²sica". ? un dos momentos que leva anotados na partitura da s¨²a vida. O outro, segundo conta, tivo por protagonista ao seu admirado Salvador de Madariaga. Foi con ocasi¨®n dunha recepci¨®n a Madariaga no Concello da Coru?a ¨¢ morte de Franco: "Al¨ª estaba eu coa gaita, e ent¨®n el quedou a mirar, achegouse a min e p¨²xose a cantar en galego: O gaiteiro de Loro?a / mala centella o xante / non quere tocar a gaita / sen que lle dean chiculate".

O mestre ten moito que ensinar, pero ¨¦ parco en consellos. S¨® insiste nunha recomendaci¨®n: "Primeiro d¨¦bese aprender solfexo, e despois coller a gaita". E anima ¨¢s mulleres: "Hai moitos anos que eu vin mulleres gaiteiras en Francia". Aqu¨ª empezaron tarde, pero est¨¢n a tempo.

"A min a gaita deume moitas alegr¨ªas, pero os gaiteiros non eramos ben tratados, consider¨¢bannos m¨²sicos de segunda", confesa. Corral pensa que agora corren bos tempos para a gaita. Non cre naquel refr¨¢n que di: "A gaita mala non ¨¦, mais faltar¨¢ quen a toque". Hai futuro, e el que o vexa. A¨ªnda non est¨¢ por cambiar gaitas por camp¨¢s.