Tempo de devalar

Somos moitas as persoas que nos congratulamos de que a Fundaci¨®n Premios da Cr¨ªtica retomase o seu cami?o, con m¨¢is pulo ca nunca, xa que non estamos sobrados de plataformas institucionalizadoras da nosa cultura que gocen de tanta tradici¨®n coma esta. Pois ben, pareceume ben significativo que o Premio da Cr¨ªtica Galega na modalidade de creaci¨®n literaria fose para un poemario, Estrema, de Ana Roman¨ª, sendo como adoita ser a l¨ªrica un x¨¦nero discreto e pouco medi¨¢tico, afeito ¨¢ teimuda supervivencia dos que nada te?en que perder. M¨¢is al¨¢ da indubidable calidade do libro, a decisi¨®n do xurado f¨ªxome pensar que se cadra iso ¨¦ o que precisamos nos tempos que corren: menos espaventos e m¨¢is fondura e teimos¨ªa, menos dispersi¨®n e m¨¢is claridade nas metas. Neste outono en que asistimos impotentes ao devalar de tantas certezas, botamos de menos m¨¢is voces po¨¦ticas de n¨®s que se ergan para abrir fiestras de esperanza, para acompa?arnos no descenso aos infernos, para clamar a imprescindible rebeld¨ªa, e ¨¦ m¨¢goa que non atopemos nada disto nas ¨²ltimas entregas po¨¦ticas de Espiral Maior, esclerosadas de convencionalismo.

- Gratificantes agasallos. Mentres, ?lvaro Cunqueiro volve falar ingl¨¦s: Folks from here and there, en coedici¨®n da Xunta e Small Stations Press, traducidos por Kathleen March. Se unha non ¨¦ quen de opinar sobre a traduci¨®n, que debeu supor todo un desaf¨ªo, si que pode celebrar a continuidade dun proxecto coma este, a colecci¨®n Galician classics, inaugurada hai pouco por Lois Pereiro, quen agora goza da compa?a do mindoniense. Ambos e dous configuran o anverso e o reverso dunha ¨®ptima tarxeta de presentaci¨®n da nosa literatura.

Reaparece outra volta a Revista de estudos rosalianos, agora no seu n¨²mero 4, e unha non deixa de sorprenderse das dificultades que ten que afrontar para materializarse un proxecto coma este. Calquera outro pa¨ªs ter¨ªa feito dunha autora coma Rosal¨ªa a mellor embaixadora cultural; aqu¨ª rele¨¢moslle as cadelas precisas para o estudo e difusi¨®n da s¨²a obra e a s¨²a memoria. Voltando ¨¢ revista, ten o m¨¦rito de ser quen de conxugar o rigor cient¨ªfico e a erudici¨®n dalg¨²ns dos seus traballos cun alento m¨¢is divulgativo que a fai interesante para p¨²blicos ben amplos: s¨® te?en de ter en com¨²n o feito de ser rosali¨®filos. Rosal¨ªa ¨¦ inesgotable; tanto, que non ser¨ªa mala idea dedicarlle outra volta o D¨ªa das Letras Galegas 2013. Lembren que se cumpren 150 anos da publicaci¨®n dos seus Cantares e da institucionalizaci¨®n do D¨ªa das Letras Galegas. E, postos a reco?ecer o car¨¢cter de efem¨¦ride que o 17 de maio ten, explot¨¦molo en toda a s¨²a dimensi¨®n. Velaqu¨ª vai a idea, para quen a queira recoller. Paga a pena reler Rosal¨ªa cunha ollada do s¨¦culo XXI, paga a pena present¨¢rllela ¨¢s novas xeraci¨®ns, paga a pena exportala: Rosal¨ªa de Castro, D¨ªa das Letras Galegas 2013.

E por seguir debullando o asunto das efem¨¦rides, paso a comentar o froito logrado do que ¨¦ proba dunha axeitada colaboraci¨®n entre instituci¨®ns: ref¨ªrome ao proceso que, liderado polo Consello da Cultura Galega, puxo en marcha en 2010 unha din¨¢mica de iniciativas de diversa ¨ªndole en torno ¨¢ figura de Lu¨ªs Seoane, igual ca este ano fixo coa de Cunqueiro. Pois ben, non hai nada que sa¨ªu do prelo Emigrante dun pa¨ªs so?ado. Lu¨ªs Seoane entre Galicia e Arxentina, un volume que recolle os textos presentados no Congreso internacional adicado ao artista e intelectual. Estas actas inciden na dobre cidadan¨ªa que marcou a vida de Seoane e, xa que logo, tentan casar as d¨²as beiras do Atl¨¢ntico nunha ollada partillada que constr¨²e un Seoane ¨²nico, a¨ªnda que visto dende os dous mundos que determinaron o seu esgazamento e mestizaxe, trazos que se cadra foron os que o converteron nunha figura xenial. De certo, estas actas -como aconteceu, por exemplo, no seu d¨ªa coas do congreso rosaliano de 1986- marcar¨¢n un antes e un despois no co?ecemento do creador e o cidad¨¢n Seoane.

Pola s¨²a banda Biblos agas¨¢llanos, nesa colecci¨®n Mandaio que tantas veces agocha pequenas alfaias, con Galego de lei do mozo investigador Francisco Maseda, quen nos achega ¨¢ figura de Diego Sarmiento de Acu?a, I conde de Gondomar, amosando que o rigor no manexo da documentaci¨®n hist¨®rica non ¨¦ incompatible coa amenidade narrativa ¨¢ hora de debuxar o retrato cativador dunha figura emblem¨¢tica, mod¨¦lica para calquera pa¨ªs que se queira a si mesmo algo m¨¢is ca o noso. Vela¨ª o froito dunha rigoroso pescuda que se le mellor ca moitas novelas.

Laiovento d¨¢ un paso ¨¢ fronte nesa arela que tantas persoas partillamos de achegar Galicia e Brasil present¨¢ndonos en O conto brasileiro contempor¨¢neo, 21 relatos doutros tantos escritores e escritoras que se deron a co?ecer a partir de 1990. Non pretende ser esta unha colect¨¢nea desas do tipo "os mellores contos brasileiros de hoxe" sen¨®n un estaribel dende o que amosar unha literatura vizosa e orixinal. Os responsables da escolma son o escritor brasileiro Luiz Ruffato e a a profesora galega Carmen Villarino: sen mexericadas, sen pol¨¦micas esterilizantes, escoitamos en directo, na s¨²a propia lingua, voces como as de C¨ªntia Moscovich, Mar?al Aquino, Milton Hatoum ou Adriana Lunardi, por citar s¨® algunhas. Todo un test para medir a dispo?ibilidade do p¨²blico galego a ler en portugu¨¦s (ben, en brasileiro) e tam¨¦n unha decisi¨®n que ten moito de pedag¨®xico.

Motivo de satisfacci¨®n ¨¦ tam¨¦n a aparici¨®n de A obra dram¨¢tica de Roberto Vidal Bola?o de Xos¨¦ Manuel Fern¨¢ndez Castro, s¨ªntese da tese de doutoramento hom¨®nima que o autor defendeu en 2007. O libro, de m¨¢is de 500 p¨¢xinas, organ¨ªzase en d¨²as partes relativamente equilibradas: mentres que a primeira prop¨®n un estudo panor¨¢mico da traxectoria profesional e da produci¨®n teatral de Vidal Bola?o, o segundo c¨¦ntrase na an¨¢lise polo mi¨²do de Agasallo de sombras, considerada polo autor da monograf¨ªa como "a primeira superproduci¨®n do teatro institucional plenamente orixinal", an¨¢lise que aborda dende un modelo dramatol¨®xico que sup¨®n a posta en pr¨¢ctica dunha hermen¨¦utica da integraci¨®n de vontade totalizadora. O traballo de Fern¨¢ndez Castro, no seu rigor e profundidade, v¨¦n po?er de manifesto unha vez m¨¢is algo que en certos ¨¢mbitos ¨¦ xa un clamor: a urxencia de dispormos dunha edici¨®n da obra completa de Vidal Bola?o feita por un equipo de especialistas e seguindo criterios coherentes e rigorosos. A calidade do seu teatro non ¨¦ merecente de que o te?amos que ler nas condici¨®ns en que hoxe o estamos a facer (cando podemos conseguir os libros, claro).

- Novidades narrativas. Fanse escasas, se cadra porque os editores agardan tirar a casa pola vent¨¢ na campa?a de Nadal. Mentres, e para ir abrindo boca, o tan desexado libro 3 de 1Q84 de Murakami que, por desgraza, decepciona. S¨® en ocasi¨®ns moi puntuais (por exemplo, cando narra o reencontro dos protagonistas no parque) consegue desta volta o escritor xapon¨¦s recrear a maxia do mundo paralelo que habitaban Tengo e Aomame nas anteriores entregas, se cadra porque a trama vira con rotundidade cara ao pseudopolicial, se cadra polo protagonismo que ga?a o personaxe de Ushikawa, ben m¨¢is an¨®dino ca os protagonistas ou mesmo ca secundarios como Eriko ou Tamaru.

Fran Alonso reaparece cos relatos de Ningu¨¦n para seguir a desenvolver alg¨²n dos seus temas preferidos: a incomunicaci¨®n da vida urbana, neste caso potenciada polo abuso da tecnolox¨ªa. Intercalados entre as historias reprod¨²cense hoax ou loias inform¨¢ticas que circulan por correo electr¨®nico, aparentemente relacionados cos argumentos de cada relato pero que non engaden nada m¨¢is al¨¢ do puramente anecd¨®tico. Pola s¨²a banda, Pere Tobaruela explora en Po?ente un mundo a¨ªnda ausente da nosa literatura: o dos industriais catal¨¢ns que no s¨¦culo XIX desenvolveron nas nosas costas a industria da salga. Artellada en dous planos temporais diferentes, a novela l¨¦vanos dende o conflito dunha muller de hoxe en pleno proceso de cuestionamento da s¨²a identidade sexual a descubrir as orixes dunha saga de fomentadores e as circunstancias do seu asentamento en Galicia, un tema engaiolante no que a¨ªnda queda moito por afondar. Oxal¨¢ que Tobaruela se anime a seguir a explotar o fil¨®n que acaba de descubrir.