Rosal¨ªa e as baleas

Congratul¨¦monos: de certo, Rosal¨ªa volve a estar no centro do interese da novas xeraci¨®ns investigadoras, como aconteceu noutros tempos que deixaron estudos fundamentais para a interpretaci¨®n da obra rosaliana. Oxal¨¢ aconteza desta volta outro tanto: polo de agora, vaian bot¨¢ndolle un ollo a Rosal¨ªa e Murgu¨ªa na procura da patria so?ada de Diego Pardo Amado, un ¨²til repaso ¨¢ recepci¨®n cr¨ªtica da devandita obra entre 1857 e 1916, repaso que se completa cunha escolma das m¨¢is salientables achegas que se produciron nese tempo, entre as que se incl¨²en as Notas biogr¨¢ficas de Gonz¨¢lez Besada, nas que durante ben tempo beberon todos os que falaron da vida da insigne escritora, ou o famoso discurso de Javier Vales Fa¨ªlde, dif¨ªcil de atopar para as persoas interesadas e exemplo senlleiro da manipulaci¨®n de que foi obxecto a figura rosaliana. Neste li?a, b¨®tase de menos que, malia a ampla atenci¨®n (non exenta dun certo alento reivindicativo que comparto no fundamental) que Diego Pardo lle dedica ao papel xogado por Murgu¨ªa na construci¨®n da memoria da escritora, non se comente en ning¨²n momento a correcci¨®n a que someteu alg¨²n dos seus poemas tras o seu pasamento.

Diego Pardo ¨²nese ¨¢ nova vaga de estudos sobre a autora de 'Follas Novas'

C¨¦sar Mor¨¢n pon m¨²sica nun libro-disco ¨¢ l¨ªrica de Cunqueiro

Xavier Queipo conxuga estilo e eficacia narrativa en 'Extramunde'

Diego Ameixeiras teima coa trama policial en 'Historias de Oreg¨®n'

E dende a nosa memoria colectiva, sepultada por tantas d¨¦cadas de opresi¨®n e alienaci¨®n, reaparece outra figura ben dispar, a de Lu¨ªs Soto, sindicalista e figura destacada do nacionalismo galego de posguerra estudada por Xurxo Mart¨ªnez Gonz¨¢lez (outro xove investigador, deses que son presente certo e alentadora promesa de futuro) nunha documentad¨ªsima biograf¨ªa (Lu¨ªs Soto. A xeira pola unidade galega) chamada a ser dende xa unha obra de consulta imprescindible para o estudo da nosa historia m¨¢is recente.

- Voces singulares. Edici¨®ns Positivas segue na procura de voces diferentes, termo que case sempre rima con disidentes, e abre un espazo alternativo dende o que dinamizar o noso discurso po¨¦tico. A¨ª reaparecen, grazas a Estevo Creus, as baleas, elevadas na nosa poes¨ªa ¨¢ algo m¨¢is que ¨¢ categor¨ªa de etiqueta xeracional por Helena Gonz¨¢lez. Balea2 ¨¦ moito m¨¢is ca un poemario apto para todos os p¨²blicos: ¨¦ o froito dun acto de socializaci¨®n do proceso de creaci¨®n literaria, que nas s¨²as orixes implicou nenos e anci¨¢ns arredor da figura da balea. Nun xesto de humildade que nos tempos que corren resulta case revolucionario, o poeta pres¨¦ntasenos como o derradeiro elo da cadea creativa ou, mellor dito, o pen¨²ltimo, pois somos n¨®s, lectores e lectoras, os chamados a continuala. Pola s¨²a banda Alfredo Ferreiro recolle en Versos fat¨ªdicos a s¨²a produci¨®n in¨¦dita e dispersa dende 1994. Libro misc¨¦laneo, no que atopamos dende iso que podemos considerar poemas m¨¢is ou menos convencionais ata prosas po¨¦ticas ou pseudoaforismos, estes versos son o froito fat¨ªdico dunha certa insatisfacci¨®n creativa de quen est¨¢ convencido de que "a vida ¨¦ unha camisa con talle doutro corpo" e procura na arte literaria (pero non s¨®) "a luz que nos conforta".

Para aqueles que prefiren a poes¨ªa m¨¢is cl¨¢sica, pero non por iso menos impactante, vela¨ª o ¨²ltimo Premio Eusebio Lorenzo Baleir¨®n, Fedor de Lu¨ªs Valle. Malia o pouco afortunado dun t¨ªtulo que pode resultar equ¨ªvoco ou desorientador en exceso, a obra prop¨®n unha fonda reflexi¨®n sobre a morte dentro duns par¨¢metros de rigoroso coidado formal e abrindo o espazo discursivo ao di¨¢logo coa tradici¨®n literaria sobre o tema.

Haber¨¢ primavera. Catorce poemas, catorce canci¨®ns aparece cando imos pechando o Ano Cunqueiro con resultados m¨¢is que notables, na mi?a opini¨®n, que testemu?an como as efem¨¦rides poden ser, m¨¢is que ritos necrol¨®xicos, oportunidades de inxectar savia nova ¨¢s voces do pasado. Este libro-disco, con 14 poemas do mindoniense musicados e cantados por C¨¦sar Mor¨¢n, l¨¦mbranos unha vez m¨¢is o extraordinario poeta que era Don ?lvaro, quizais a faceta menos evocada e analizada neste 2011 que remata.

Tam¨¦n a poes¨ªa de Xos¨¦ Carlos Caneiro chega a n¨®s nun libro-disco, Despois de ti, a chuvia. Axudado pola voz de Emilio R¨²a, Caneiro conv¨ªdanos coa s¨²a poes¨ªa a cambiar o mundo, a "mover o silencio". Para os que esqueceran que Caneiro era sobre todo un poeta, esta pode ser unha ocasi¨®n de redescubrilo nesa dimensi¨®n.

- O x¨¦nero estrela. A novela acapara boa parte dos andeis de novidades nestas datas, se cadra por considerala os editores un x¨¦nero m¨¢is aca¨ªdo para o agasallo, o que provoca unha enxurrada de novidades contraproducente, pois unhas compiten con outras ¨¢ hora de resultaren escolleitas. A edici¨®n en capa dura, cunha emocionante fotograf¨ªa na portada, da cont¨ªstica completa de Manuel Rivas, baixo o suxestivo t¨ªtulo de O m¨¢is estra?o, ¨¦ unha ocasi¨®n de ouro para obter unha visi¨®n de conxunto da produci¨®n de quen ¨¦ xa un dos grandes contistas da historia da literatura galega. Organizada pola orde cronol¨®xica de aparici¨®n dos libros, b¨®tase en falla unha maior minuciosidade editorial ¨¢ hora de citar cando e onde se publicaron por vez primeira relatos como O partido de Reis, ou de explicar por que se despraza A barra de pan do seu lugar orixinal (formaba parte da primeira edici¨®n de Ela, maldita alma) a outra secci¨®n da colect¨¢nea. Estou a falar de mi¨²nzas filol¨®xicas que non lle apo?en nada ¨¢ obra para os lectores do com¨²n, pero que supor¨ªan un valor engadido pois c¨®mpre non esquecer que Rivas ¨¦ xa un cl¨¢sico, aqu¨¦n e al¨¦n n¨®s, e como tal c¨®mpre tratalo (polo menos de cando en vez....).

Tam¨¦n en capa dura chega a n¨®s Extramunde de Xavier Queipo, un merecid¨ªsimo -xulgando sen saber cales foron as outras obras concursantes- Premio Xerais 2011. Con esta novela o autor demostra que a vontade de estilo non est¨¢ rifada coa eficacia narrativa. Queipo ¨¦ quen de enfiar unha historia que nos atrapa ata o final, que nos leva da Galicia inquisitorial ata Macao nunha viaxe mar¨ªtima polos oc¨¦anos Atl¨¢ntico e ?ndico percorrendo terras remotas. Sendo como ¨¦ unha novela de viaxes e de aventuras, Extramunde ofr¨¦cenos tam¨¦n un convite a tentar entender a nosa condici¨®n humana, a pescudar no que somos e en porque o somos, e a aceptar con humildade e afouteza o que hai nas nosas vidas de azar e continxencia. Organizada en catro partes, ¨¦ na primeira delas, O santuario dos embruxados, onde Queipo acada as m¨¢is altas cotas de expresividade grazas a un singular e sobrio rexistro que agocha moitas horas de traballo na procura da palabra precisa. A partir de a¨ª, a viaxe na nau dos tolos cobra outro ritmo, m¨¢is moroso, o da cotidianeidade dos periplos oce¨¢nicos, pero tanto ten: a lectora est¨¢ xa entregada a personaxes e historia, e non hai volta atr¨¢s: avanza canda eles disposta a compartir o seu destino final, sexa este cal for.

Pola contra, As fiandeiras de Antonio Pi?eiro ¨¦ unha pequena alfaia l¨ªrica que malbarata un excelente argumento (que s¨® chegamos a intu¨ªr grazas ¨¢ esclarecedora nota paratextual da contraportada) e que demostra que ¨¢s veces as ¨¢rbores do estilo poden impedirnos ver o bosque da historia. Para ler m¨¢is coma un abano de exquisitos poemas en prosa ca como unha novela.

Para o p¨²blico incondicional do policial, Diego Ameixeiras ¨¦ un valor seguro, a¨ªnda que ¨¢s s¨²as Historias de Oreg¨®n saiban a pouco, limitadas como est¨¢n pola s¨²a condici¨®n orixinal de seren pensadas como unha narraci¨®n por entregas, que lle valer¨ªa ao autor o Premio que La Voz de Galicia concede a este tipo de textos. Certa confusi¨®n no desenlace dalgunhas das tramas, e unha menor presenza dos achados que caracterizan adoito o estilo de Ameixeiras son os danos colaterais menores que o formato lle imp¨®n a este texto.

E se queren algo diferente, vela¨ª Semanas, meses dos fineses Reko e Tina Lund¨¢n. ? curioso como, sendo m¨¢is sonada a literatura sueca, ¨¦ da finesa da que chegan a n¨®s obras ben orixinais. Vela¨ª o caso de Arto Paasilinna, unha voz radical e singular que tam¨¦n podemos ler na nosa lingua. Lonxe da ficci¨®n, a¨ªnda que os personaxes principais non leven os nomes dos aut¨¦nticos protagonistas da historia por un elemental sentido do pudor, Semanas, meses ¨¦ un diario a catro mans escrito por unha parella a partir do momento en que a el lle diagnostican un tumor cerebral e lle limitan severamente a s¨²a esperanza de vida. Sen recorrer a morbosas recreaci¨®ns nos m¨¢is escabrosos detalles m¨¦dicos, dosificando ao m¨¢ximo o emocional, este diario imp¨¢ctanos porque consegue que nos identifiquemos cos seus protagonistas, consegue que aceptemos que eles poderiamos ser n¨®s. A absoluta sinceridade de Minna, a esposa, ¨¢ hora de reco?ecer o desacougo, a irritaci¨®n e a frustraci¨®n que lle produce a enfermidade, ou de Aki, atrapado no ego¨ªsmo que todo paciente precisa para protexerse, testemu?an mellor que calquera alarde melodram¨¢tico o desaf¨ªo que un proceso tal sup¨®n para calquera individuo, para calquera parella.

- Para porlle o ramo a estas datas. Nadal ¨¦ tempo de tradici¨®ns pero, como acontece noutras culturas, precisamos consolidar pr¨¢cticas laicas que poidamos ir, ano a ano, convertendo en rituais. Unha das m¨¢is fermosas pode ser a lectura ou agasallo de libros navide?os, deses tan ben editados que mesmo serven para decorar, e que podemos reler ano tras ano cos m¨¢is pequenos (ou non...) da casa. As editoras abren o cami?o con d¨²as xoais: as Trece noites, trece l¨²as. Libro das marabillas do Nadal de Antonio Reigosa afonda nas orixes deste tempo m¨ªtico para ir acheg¨¢ndose aos costumes festivos de n¨®s e po?er en evidencia, como lles dic¨ªa, que algunhas tradici¨®ns non o son tanto como cremos. Daquela, por que non inventar outras novas? Volver cada Nadal a Dickens, por exemplo, e ao seu Canto de Nadal? do que xa dispomos en galego. Un cl¨¢sico eterno para todos os p¨²blicos. E, se queremos deixar sa¨ªr o que en n¨®s queda de lembranza da infancia, podemos cantar e ler cos m¨¢is pequenos as panxoli?as de Xa me tardan estes Magos musicadas por Mam¨¢ Cabra.