John Berger contra o mal de ollo

Un trazo fundamental do Tuzarismo (ou pensamento Bruto) ¨¦ o xeito de ollar. Existe tam¨¦n a ollada t¨²zara. Detect¨¢mola axi?a. ? a ollada a un tempo receosa e depredadora. A ollada do prexu¨ªzo ru¨ªn. A ollada que despreza o diferente. A ollada reaccionaria, intimidatoria. Esa ollada censuradora que por toda parte ve vicios, dexeneraci¨®n e perigo, ag¨¢s o mal que ela mesma causa. ? unha ollada que non d¨¢. Un mal de ollo do que tanto sabe este sufrido pa¨ªs que non consegue desentangara?arse.

Porque vela¨ª o problema real. Manter mant¨¦?ense algunhas taras t¨ªpicas. Caciquismo claro que a¨ªnda o hai, e anovado, fachendoso do seu poder, con moito chifre medi¨¢tico. Mais eu o que digo ¨¦ que o peor mal de Galicia ¨¦ aquel no que xa teimaban os nosos vellos. O problema non ¨¦ pol¨ªtico, que tam¨¦n. Nin econ¨®mico, que ben lle chega. Nin cultural, que falta un fervor. O problema principal, hai que convencerse, ¨¦ o Mal de Ollo. Que outro factor pode abranguer a causalidade que vai dende o fe¨ªsmo arquitect¨®nico at¨¦ as listas de espera nos ambulatorios? Que ¨¦ o que explica campa?as electorais delirantes, como a pasada? E a¨ªnda hai quen ri de Hugo Ch¨¢vez! Pod¨ªan dicir: "Para energ¨²menos, n¨®s. Ouh, maric¨®n!". Non ¨¦ sintom¨¢tico que a primeira conseller¨ªa que se quere facer desaparecer sexa precisamente a de Cultura? E que pensar da instruci¨®n xudicial do caso Prestige, a maior cat¨¢strofe ecol¨®xica despois de Chern¨®bil? ? parte do contido, algu¨¦n botou unha ollada ¨¢ escrita do texto? ? unha aut¨¦ntica xoia do que poderiamos chamar a tradici¨®n ¨¢grafa.

Caciquismo a¨ªnda o hai, e anovado, fachendoso do seu poder, con moito chifre medi¨¢tico

O caso ¨¦ que temos un problema hist¨®rico de Mal de Ollo. ? s¨® hai un xeito verdadeiro de superalo. Cunha revoluci¨®n na ollada, no xeito de ver. O remedio contra o Mal de Ollo, que ten cativo o pa¨ªs, que o murcha, que reforza o instinto primario do medo e a desconfianza insolidaria, s¨® pode ser outro xeito de ollada. E o contrapunto ao Mal de Ollo ¨¦ a ollada f¨¦rtil, a ollada criadora. A ollada de Venus.

Quen m¨¢is ten meditado no noso tempo sobre a calidade do ollar e as metamorfoses e m¨¢scaras da realidade at¨¦ chegar ao actual espello escachizado no que se mire o mundo, ese ¨¦ John Berger. Sabido ¨¦ que Porca terra (existe versi¨®n galega con traduci¨®n de Xo¨¢n Abeleira) ¨¦ un dos grandes libros de relatos da literatura universal, da estirpe de Juan Rulfo, Anton Chekhov, Miguel Torga e Graciliano Ramos. Universal e galego, porque certamente hai unha estra?a irmandade de Porca terra co mundo e os relatos de Os biosbardos (Blanco Amor), Dos arquivos do trasno (Rafael Dieste), Escola de menci?eiros e Os outros feirantes (Cunqueiro), ? luz do candil (?nxel Fole) e Arraianos (Ferr¨ªn). E tam¨¦n as Memorias dun neno labrego (Neira Vilas). Se hai un oftalm¨®logo que nos aprendeu a ver coa ¨¢rea de visi¨®n e coa ¨¢rea de cegueira, ver o "m¨¢is estra?o", algu¨¦n que profundou nesa "enigm¨¢tica organizaci¨®n" que chamamos alma, se algu¨¦n nos aprendeu a o¨ªr as cores, a escoitar as pinceladas, as "voces baixas" da historia que poboan as marxes das imaxes e os suburbios dos textos.

John Berger encarna a ollada f¨¦rtil. ? un menci?eiro internacionalista contra o Mal de Ollo.

Onte inaugurouse en Barcelona unha engaiolante mostra dedicada ¨¢ s¨²a ¨²ltima obra, From A to X, e que levaron adiante a cineasta Isabel Coixet e esa nosa nova Ra¨ª?a Lupa que ¨¦ a Roc¨ªo San Claudio Santa Cruz, xunto coa arquitecta Benedetta Tagliabue. Nesa mostra, nun labirinto carcerario de mallas met¨¢licas, escoitamos as "voces baixas" da historia, as cartas de doce mulleres lidas por doce actrices que tam¨¦n encarnan a ollada f¨¦rtil no mundo de hoxe, dende Mar¨ªa de Medeiros a Isabelle Huppert, pasando por Sarah Polley, Leonor Watling, Tilda Swinton, Patrica Clarkson, Monica Belluci, Sophia Calle, Pen¨¦lope Cruz, Julie Delpy e Carme El¨ªas. As cartas que o¨ªmos son unha escolma das que aparecen no libros, escritas por unha muller a un home que est¨¢ en prisi¨®n.

Expl¨ªcao Isabel Coixet, ela que fai o mellor cinema f¨¦rtil: "Nas cartas f¨¢lase da soidade, do arrecendo dos limoeiros, da dor, da sombra dos gatos, do peso da ausencia... do valor do di?eiro, o medo, a dignidade dos pobres, o caos, hoxe m¨¢is actual que nunca, dun mundo afogado polas presi¨®ns dos poderosos".

Roc¨ªo San Claudio Santa Cruz, quen fixo pos¨ªbel unha das exposici¨®ns m¨¢is sobranceiras dos ¨²ltimos anos en Galicia, a da herdanza de Julio Cort¨¢zar, apunta con moita raz¨®n que a exposici¨®n de John Berger, ese feliz suceso que ten lugar en Barcelona, ter¨ªa un magn¨ªfico escenario na antiga prisi¨®n provincial da Coru?a. Berger xa estivo de inc¨®gnito en Galicia. Traer esta exposici¨®n a un lugar da memoria hist¨®rica ser¨ªa situar A Coru?a e Galicia no espazo internacional da ollada f¨¦rtil.

Ser¨ªa unha oportunidade tam¨¦n para p¨®r en contacto a John Berger coa artes e a literatura galegas. Estou convencido de que ficar¨ªa marabillado con d¨²as das mostras m¨¢is recentes, as Olladas do silencio, onde Jos¨¦ Caruncho condensa o seu traballo fotogr¨¢fico coa luz, as xentes e a natureza durante d¨²as d¨¦cadas no Courel. E como algo o co?ezo, estou a imaxinar a Berger entusiasmado co traballo creativo de Xos¨¦ Abad na mostra (m)2. O eixe desta mostra son oito tr¨ªpticos de factura extraordinaria, nos que as protagonistas son oito parellas de mulleres. Nai e filla, por separado e xuntas en cada tr¨ªptico. Ollada f¨¦rtil en todos os sentidos. Cada tr¨ªptico ¨¦ un relato persoal, familiar e colectivo. Mais logo est¨¢ ese "algo m¨¢is", ese plus, que fai que as fotograf¨ªas de Abad pertenzan xa ¨¢ Realidade Intelixente, ese espazo de resistencia que nos defendeu e defender¨¢ contra o Mal de Ollo.