"Se lle pido a Deus que remate coa fame, estoulle botando a culpa"

O te¨®logo Andr¨¦s Torres Queiruga (Agui?o, 1940) viuse sorprendido hai meses por unha filtraci¨®n: a Comisi¨®n Episcopal para a Doutrina da Fe -o antigo Santo Oficio- dispo?¨ªase a condenar a s¨²a obra. Os m¨¢is escol¨¢sticos levan tempo acus¨¢ndoo de hegeli¨¢n ou de defender concepci¨®ns demasiado humanistas, pero el non ten medo: "Estud¨¢ndome en serio, non hai motivos".

A piques de sa¨ªr do prelo Repensar o mal. Da ponerolox¨ªa ¨¢ teodicea (Galaxia), o acad¨¦mico que traduciu a Biblia ao galego fala con optimismo. "A falta de democracia ¨¦ o gran problema do goberno eclesi¨¢stico", di, "pero nos peores momentos s¨¦guese lendo o Evanxeo". Formado en Amor Ruibal, o idealismo alem¨¢n, os te¨®logos conciliares e a hermen¨¦utica de Ricoeur -tam¨¦n leu aos nihilistas-, Torres Queiruga critica o "gran d¨¦fice de filosof¨ªa" nos estudos teol¨®xicos. Dun Deus como ¨¢gape (amor) fala todo o tempo.

"O criterio ¨¦ o ben com¨²n, non os 'dereitos' da Igrexa ou do Estado"

"A Igrexa en Galicia s¨® ten dereito cristi¨¢n de existencia sendo galega"

"Ent¨¦ndenme mellor seglares e fil¨®sofos ca moitos te¨®logos"

"Os evanxeos son ultrademocr¨¢ticos; o cristianismo ¨¦ revolucionario"

Pregunta. ? o seu primeiro tratado sobre o mal.

Resposta. O mal sempre me interesou, desque estudaba Filosof¨ªa. Al¨ª tiven a mi?a primeira intuici¨®n de por onde pod¨ªa vir a soluci¨®n. O t¨ªtulo do libro expresa a aportaci¨®n m¨¢is novidosa: o mal empezouse a pensar no mundo relixioso, pero hai que enfrontalo nunha cultura secular.

P. A convivencia entre o fil¨®sofo e o te¨®logo non ha ser sinxela.

R. A mi?a teolox¨ªa vive dunhas cantas intuici¨®ns moi claras, e procuro ser coherente e honesto coas s¨²as consecuencias, tam¨¦n as filos¨®ficas. O mundo est¨¢ entregado ¨¢s nosas mans, e Deus ch¨¢manos a que o transformemos. Se eu lle pido que remate coa fame de ?frica, b¨®tolle a culpa a el e exc¨²lpome a min. Iso, que para min ¨¦ evidente, causou un esc¨¢ndalo. Sobre a cuesti¨®n do inferno tam¨¦n o houbo, cando eu s¨® digo que ¨¦ absurdo que un Deus que nos crea por amor nos poida facer inmortais para que esteamos sufrindo eternamente... Na teolox¨ªa, hoxe, penso que hai un gran d¨¦fice de filosof¨ªa.

P. S¨¦ntense comprendido?

R. Penso que me entenden mellor seglares e fil¨®sofos ca moitos te¨®logos. En Latinoam¨¦rica, desde o mundo da teolox¨ªa da liberaci¨®n, tam¨¦n recibo sempre unha acollida moi quente.

P. Hai caso Torres Queiruga?

R. Houbo un certo intento de censurar algunhas doutrinas teol¨®xicas mi?as por parte da Comisi¨®n da Fe espa?ola, que nestes momentos penso que non est¨¢ en sinton¨ªa con toda a xerarqu¨ªa. O cerne estaba no libro que publiquei sobre a revelaci¨®n en 1985, agora en castel¨¢n. Pero creo que se decataron de que non hab¨ªa motivos, estud¨¢ndome en serio. Te?o que agradecer que o volvesen pensar, ¨¦ dif¨ªcil enxuizar a obra sen falar co autor.

P. A Jos¨¦ Antonio Pagola, amigo de Jos¨¦ Mar¨ªa Seti¨¦n, pasoulle algo semellante. O perfil dos disidentes adoita ser parecido.

R. Eu non o levar¨ªa por a¨ª, anque unha certa desconfianza que sementaron arredor da mi?a teolox¨ªa comezou por acusarme de nacionalista, xa hai moitos anos.

P. Son o Opus Dei e os neocatecumenais os que dominan a Comisi¨®n da Fe?

R. Penso que non. Pero si ¨¦ unha teolox¨ªa claramente conservadora. Un membro af¨ªn ¨¢ Comisi¨®n chegou a censurar a Ladaria, hoxe bispo secretario da Comisi¨®n da Fe en Roma.

P. Escribiu que os valores evanx¨¦licos "proban que unha revoluci¨®n ¨¦ posible dentro da Igrexa cat¨®lica".

R. O gran problema do goberno eclesial ¨¦ a falta de democracia, por un sentido xer¨¢rquico sacralizado. Os evanxeos son expresamente ultrademocr¨¢ticos; por estrutura, o cristianismo ¨¦ revolucionario. Ollo: nos peores momentos da Igrexa, s¨¦guese lendo o Evanxeo; por iso suscita revoluci¨®ns. De feito, os tempos de P¨ªo XII eran moito m¨¢is pechados e veu o Concilio Vaticano II: Xo¨¢n XXIII reco?eceu a necesidade de abrir as fiestras. Esa cachoeira de renovaci¨®n, como toda revolta, xerou conflitos. O ton p¨²blico desde ent¨®n ¨¦ de restauraci¨®n, pero a sementeira de ideas que foi o Concilio segue xermolando.

P. Como ve a sa¨ªda ¨¢ r¨²a dos bispos?

R. ? un tema moi intrincado. En todo caso, o criterio non poden ser os dereitos da Igrexa ou do Estado, sen¨®n unicamente o ben com¨²n, unha sociedade m¨¢is humana. Pensemos na clonaci¨®n: ?si ou non, en que casos e condici¨®ns??Ter un fillo para curar outro? De entrada, falamos de problemas ¨¦ticos que deben estudarse a ese nivel, sen interferencias estatais ou eclesi¨¢sticas. No caso do aborto, a gran desgraza est¨¢ en pensar que se trata do que quere a Igrexa fronte ao que quere o Estado, ou peor, progresismo fronte a conservadurismo, en troques de buscar entre todos qu¨¦ ¨¦ o mellor para a nai, para a vida humana en xestaci¨®n e para unha sociedade aut¨¦ntica. Ser¨ªa moi empobrecedor prescindir da milenaria tradici¨®n ¨¦tica da Igrexa, a¨ªnda que aqu¨ª ela s¨® debe dialogar con argumentos ¨¦ticos, universalizables. Igual que o Estado non pode caer no reducionismo legal sen reparar nas consecuencias ¨¦ticas das s¨²as leis.

P. O Tribunal de Estrasburgo declarou que a presenza obrigada de crucifixos nas aulas viola a libertade relixiosa. ? o laicismo a f¨®rmula menos ensaiada nos Estados aconfesionais?

R. C¨®mpre serenidade nun mundo cambiante. Creo que non deberiamos caer nun varrer todo o anterior, convertendo en suspostas agresi¨®ns presenzas normais, que ve?en pacificamente dunha tradici¨®n cultural normalizada. Nin agarrarse ao tradicional cando as circunstancias poidan cambiar o modo de percibilas. Desde logo, hoxe na escola non pode ser obrigatorio ter crucifixos, e eu non dar¨ªa ningunha batalla por os introducir. Pero, cando xa est¨¢n al¨ª, consideralos unha agresi¨®n ¨¢ liberdade par¨¦ceme esaxerado.

P. Cando a titular de Sanidade, Pilar Farjas, di entender o traballo pol¨ªtico coma un "valor intr¨ªnseco" da s¨²a fe, que di exactamente?

R. Non co?ezo as declaraci¨®ns exactas e non podo enxuizar. En principio, non hai unha pol¨ªtica relixiosa como non hai unha medicina relixiosa.

P. Como influ¨ªu Pi?eiro na s¨²a descuberta de Galicia?

R. Eu espertaba a Galicia en Comillas, ao contacto coas outras Espa?as. Pi?eiro foi un catalizador. Unha vez pregunteille por carta qu¨¦ dic¨ªa Castelao sobre as cruces de pedra, e el copioume non sei cantas p¨¢xinas de Sempre en Galiza. Entre o seu influxo e o que vivimos al¨ª un grupo de amigos galegos, o meu compromiso foi irrevocable: fixen voto de estabilidade en Galicia.

P. Na visi¨®n emancipadora da cultura como f¨ªo entre o individual e o colectivo, a s¨²a idea non tira un pouco cara San Anselmo?

R. Pi?eiro era un home profundamente realista e anal¨ªtico, absolutamente adicado a Galicia. Ti?a un enorme sentido das posibilidades reais, e eu penso que no franquismo, cunha sociedade pasiva e dominada, a ¨²nica posibilidade real era traballar desde a cultura comprometida en alicerzar o futuro. En lugar de lamentar o que non fixo Pi?eiro, ?por qu¨¦ non se fai agora?

P. Inv¨®cao Feij¨®o en balde?

R. Eu te?o esperanza en que a pol¨ªtica de Feij¨®o, mesmo no idioma, sexa mellor c¨¢s s¨²as proclamas electorais.

P. Falta moito para falar de igrexa galega, non?

R. Demasiado. Non acabamos de ver que en Galicia a Igrexa s¨® ten dereito cristi¨¢n de existencia sendo Igrexa galega.